517 - uit het radionieuws van 28-2-1963: vingerhoedjes
In de gemeente Opheusden is een serieuze uitbraak van kinderverlamming gaande. Het gemeentebestuur heeft besloten op 5 en 6 maart een extra inenting te organiseren. Of dit helpt wordt betwijfeld omdat veel inwoners zich principieel verzetten tegen vaccinatie.
Later in hetzelfde bulletin een mal bericht. “De Westduitse industrie heeft vorig jaar 7 miljoen vingerhoeden geproduceerd en de helft daarvan naar het buitenland verkocht. De fabrikanten komen in het geweer tegen de stelling dat het vingerhoedje uit de mode is. Ze worden gemaakt in dertig soorten en twaalf maten.”
Wat moet je met zulk nieuws? Ja, in onze ogen is het grappig want het ding zal wel in onbruik raken, nu er geen sokken meer worden gestopt of jassen worden gekeerd. Het wachten is op een vingerhoedjesmuseum. Op internet bestaat dat al. Ik zocht een foto en zag honderden modellen in zilver, koper, brons, hout, sommige uit de vroege middeleeuwen.
Foto: vingerhoed, met het opschrift 'Cataline Blavoet 1595' (Museum Rotterdam)
516 - uit het radionieuws van 27-2-1963: desertie
Gevarieerd nieuws vandaag. Om 13.00 uur: “De Shah van Perzie heeft meegedeeld dat bij de komende parlementsverkiezingen ook vrouwen mogen stemmen. Tot nu hebben religieuze leiders zich hier tegen verzet. De Shah is van mening dat het in overeenstemming met de grondwet is en met de Islam.”
In Hongarije is al gestemd: 99% van de stemmen ging naar ‘Het Vaderlands Volksfront’, de enige partij die meedeed. 300.000 van de 7-miljoen stemgerechtigden zijn thuisgebleven. Daar zit, 6 jaar na de mislukte opstand, de schrik er blijkbaar nog goed in.
Verder binnenlands nieuws: De regering wil het aantal schuilplaatsen verhogen van 47.000 naar 67.000. “Minister Toxopeus schrijft dat als Nederland in een oorlog betrokken zal raken, het een beperkte oorlog met kernwapens zal zijn. Zo zal het mogelijk zijn het maatschappelijk leven behoorlijk op gang te houden.”
De film The War Game komt pas in 1966 uit. Ik denk dat als excellentie Toxopeus deze film had gezien, hij zijn brief anders had geformuleerd.
Heel apart nieuws om 18.00 uur: “De krijgsraad heeft een 20 jarige dienstplichtig soldaat uit Zwaagwesteinde wegens desertie veroordeeld tot 4 maanden gevangenisstraf. Hij was vorig jaar, na verlof, niet naar zijn onderdeel teruggekeerd en liep zo uitzending naar Nieuw Guinea mis. Volgens een psychiatrisch rapport was de soldaat volkomen ongeschikt voor uitzending naar de tropen.” Hierna volgt de zin “Gebleken is dat de houding van zijn moeder een grote rol heeft gespeeld bij het besluit tot desertie” maar die zin heeft de nieuwslezer doorgestreept. Relevante informatie, waarom dan toch niet voorgelezen? Iets om over na te denken.
Foto: Soldaten worden uitgezwaaid als ze met de Zuiderkruis vertrekken naar Nieuw Guinea, 1962 (Harry Pot, Anefo)
515 - uit het radionieuws van 26-2-1963: ontwaken na 5000 jaar
Het ANP, s-avond om 6 uur: “In Amsterdam is het stoffelijk overschot gevonden van de vrouw die bekend stond onder de naam ‘Zwarte Jeanne’. Het lag in de Riekerhaven waarvan het ijs enkele dagen geleden is gebroken. De vrouw was vermist sinds 3 december van het vorig jaar.” Eric Slot, de samensteller van de Amsterdamse Moordatlas, geeft een verhandeling over de levensloop van Zwarte Jeanne. Daar word je niet vrolijk van.
De Mariner II, het ruimteschip dat maanden onderweg was om in de buurt van Venus te komen stuurt nu signalen terug naar moeder aarde. Het is er 430 graden Celsius en om haar as draaien kost Venus 250 dagen. Dus één dag op Venus duurt 250 dagen. Lastige omstandigheden om te leven.
Maar zeg nooit nooit. Kijk maar, het leukste bericht vandaag horen we om 13.00 uur: “Russische geologen zijn er in geslaagd twee hagedissen wakker te maken die een winterslaap van 5000 jaar achter de rug hadden in de bevroren grond van noord-Siberië. Eén leefde na zijn ontdooiing nog drie weken, de ander nog een hele zomer.”
Leuk verhaal, ook als het niet klopt. Zijn er nog van die gasten die zich in een capsule hebben laten invriezen met het idee dat ze er over een jaar of honderd weer fris en fruitig uitstappen? De Fokke Obbema van dan komt vast langs voor een interviewtje.
Foto: de Lacerta Viridis uit de Iconographia Zoologica z.j. (Special Collections, University of Amsterdam)
514 - uit het radionieuws van 25-2-1963: scheepsrampen
Markant punt om 13.00 uur. De econoom Andriessen deed onderzoek naar de instroom in het hoger onderwijs. “Hij stelt vast dat 8% van de studenten voortkomt uit ‘de lagere milieus’, terwijl de beroepsbevolking voor 65% bestaat uit leden van dat milieu.” De overige studenten komen voort uit de 5% van de beroepsbevolking die tot de betere gesitueerde kringen behoort. Hij pleit voor een studieloon van f.3000 per jaar voor de eerste groep, zeker gelet op het feit “dat de studieresultaten beter zijn naarmate het milieu waaruit de student voortkomt maatschappelijk lager staat.” Is dit een kiem van het studiebeurzensysteem, het godsgeschenk in de jaren die gaan komen.
Verder blijkt dit een dag van scheepsrampen. Op de Westerschelde kwam een Panamese tanker in aanvaring met een Engels schip. De Panamees sloeg lek, vloog in brand en veranderde de Westerschelde in een vuurzee. Er zijn doden, gewonden en vermisten. “28 geredde bemanningsleden zijn ondergebracht in het dorpshuis van Rilland Bath. De commissaris van de koningin in Zeeland, jonkheer de Casembroot, heeft hen bezocht. Hij stelde vast dat het hen aan niets ontbrak.”
Op de Elbe zijn een Nederlandse en een Zweeds schip op elkaar gevaren. Hier geen slachtoffers. Dit gebeurde bij Brunsbüttel. Daar is ook de ingang van het Kielerkanaal, waar ik een paar keer heel on-Duitse taferelen heb gezien. In Nederland gelden bij het binnenvaren van een sluis regels: eerst de grote jongens, dan de rest op volgorde van aankomst of volgens instructie van de sluismeester. Zo niet in Brunsbüttel. Daar gaan de sluisdeuren open en iedereen doet maar wat. Alles wormt zich naar binnen, groot, klein, op de motor, met een peddel. Niks Ordnung muss sein, gewoon ieder voor zich.
Foto: scheepsramp op de Westerschelde, 25-2-1963 (Eric Koch, Anefo)
513 - uit het radionieuws van 24-2-1963: de Februaristaking
Als gebruikelijk op zondag, eindeloos veel sportuitslagen. Eén valt op, dat is het 'WK schaatsenrijden in Japan’. Om 8 uur s-morgens horen we dat de Zweed Jonny Nilsson de eindoverwinning vrijwel niet meer kan ontgaan. Hij reed een nieuw wereldrecord op de 10 km in 15 minuten en 33 seconden. “Hij moest zijn rit rijden tijdens een hevige sneeuwstorm.” Later op dag horen we de einduitslag: Nillson 1, de Noor Knut Johansson 2 en op 3 de Noor Nills Aanes. “Beste Nederlander was Rudi Liebrechts op een gedeelde 10e plaats. Van der Grift was niet in vorm.” Dit is duidelijk nog vóór het Ard en Keessie tijdperk.
Gisteravond, zo meldt de nieuwslezer, is in Amsterdam de Februaristaking uit 1941 herdacht. “Rabbijn Soetendorp kenmerkte de staking als het begin van het meest fiere verzet, dat de Duitser een blijvende angst inboezemde. De bezetters moesten inzien dat zij de band tussen de joden en het Nederlandse volk niet konden verbreken.” Opvallende woordkeuze in mijn ogen, nu. De visie op oorlog en holocaust is duidelijk aan accentverschuivingen onderhevig, zacht uitgedrukt.
Om 18.00 uur gaat het over de Nubische tempels van Aboe Simbel in Egypte. De Unesco wil 100 miljoen ophalen om deze te redden, maar tot nu heeft niet één lidstaat iets toegezegd.
Als dat maar goed afloopt. (ja, dus)
Foto: Rabbijn Jacob Soetendorp op Schiphol, 1962 (Jac de Nijs, Anefo)
512 - uit het radionieuws van 23-2-1963: IJspret
“Het barre weer in ons werelddeel blijft aanhouden. Het scheepvaartverkeer op de Oostzee is bijna tot stilstand gekomen doordat deze zee voor ruim 80% met ijs is bedekt. Voor de zuidwestkust van Zweden zijn 20 schepen in het ijs blijven steken.”
In Nederland maken we er het beste van. “Stralend winterweer en goed ijs hebben vandaag meegewerkt aan het succes van een aantal schaatstochten op het IJsselmeer. In totaal hebben 7-duizend mensen hieraan meegedaan.” Helemaal bont maakten ze het bij Marken. Het ANP om middernacht: “Enkele duizenden automobilisten hebben vanavond deelgenomen aan een tocht bij donker over de Gouwzee. Behalve de witte en de rode lichten van de auto’s op de ijsvlakte zorgden vuurwerk en Bengaals vuur voor een kleurrijk schouwspel.”
Je moet wat lef hebben en goed vertrouwen in het ijs, als je zoiets organiseert. Ik schat in dat je zoiets anno nu niet meer voor elkaar krijgt. Teveel schijterige overheden, veel te bang voor claims als er wat dan ook misgaat.
Laat op de avond nog een absurd bericht onder het kopje ‘Kreeftenoorlog’: “Brazilië bestrijdt Franse vissers het recht kreeften te vissen voor zijn kust. Het zegt dat deze zeedieren, net als sponsen, zich niet verplaatsen. Dus behoren tot het land voor de kust waarvan ze voorkomen. Frankrijk voert aan dat kreeften wel degelijk lopen. De kwestie heeft geleid tot het zenden van oorlogsschepen door beide landen naar het betrokken gebied.” Oui, oui. Les homards, ils se promènent. Oui, oui, c’est sûr.
Foto: Groot ijsfeest op de Gouwzee, duizenden schaatsers met fakkels hebben de tocht volbracht, 23 feb 1963' (Joop van Bilsen, Anefo)
511 - uit het radionieuws van 22-2-1963: met of zonder naad
Wat ik fascinerend vind aan al die oude nieuwsbulletins is het besef dat uit het enorme aanbod van nieuws dat dagelijks vrijkwam, een handvol ANP-redacteuren bepaalden wat ze daarvan aan de miljoenen luisteraars in ons land zouden doorgeven. Een verantwoordelijke klus, en zo werd die ook gebracht. De stem van de nieuwslezer duldde geen tegenspraak. Ik luister vaak door de oren van mijn opa’s en oma’s en ooms en tantes, die vanaf 5 of 6 uur s-ochtends aan het werk, s-middags bij het warm eten ALTIJD de radio hadden aanstaan, met om half een voor de berichten voor land- en tuinbouw en dan om een uur de radionieuwsdienst ANP. Deze vrijdag 60 jaar geleden gaat het om een uur onder meer over commerciële televisie. “De NTS vindt het onbegrijpelijk dat de staatssecretaris televisiezendtijd ter beschikking wil stellen van maatschappijen die niet in de eerste plaats de televisie ten dienste willen stellen voor de geestelijke, culturele en maatschappelijke ontwikkeling van ons volk, maar die primair televisieprogramma’s willen exploiteren voor heel andere doeleinden.” Een nette manier om te zeggen: houd die goudzoekers buiten ons bestel.
En dan later in ditzelfde bulletin: “Dameskousen zonder naad leidden tot het ontslag van 28 werknemers van een machine fabriek in Almelo. De vrouwen dragen tegenwoorden veel meer kousen zonder naad dan vroeger, vooral de jongere. Het Almelose bedrijf maakt onder meer machines voor de fabrikage van dameskousen mét naad, maar naar deze machines is weinig vraag meer.”
Raar bericht. Eerst dacht ik dat 28 dames die weigeren naadkousen te dragen waren ontslagen. Och arme. Later bedenk ik dat ze onverkoopbare machines produceren en daarmee gaan stoppen. Moet dat allemaal op de radio, zal mijn opa gedacht hebben.
Foto: nylonkous met naad (Mode Muze)
510 - uit het radionieuws van 21-2-1963: nog steeds: IJS
HKH Bea is vanmiddag officieel als voorzitter geïnstalleerd van het comité nationale herdenking 1813-1963. “Zij zei dat het niet eenvoudig is een zinvolle herdenking voor te bereiden omdat het om een gebeurtenis gaat die men alleen uit de geschiedenis kent.” De MP had ook een diepe: “Professor de Quay zei dat het goed is achterom te zien, niet om te prijzen maar om te leren wat ons volk, soms met vallen en opstaan, heeft volbracht.” Het woord ‘volbracht’ is opvallend. Hij anticipeert op de koning of koningin die zegt: ‘het is volbracht. Het is mooi geweest, we zijn klaar.’
Verder vandaag in vele vormen aandacht voor de gevolgen van de extreme kou. “De veerboot Brakzand is er vanmorgen eindelijk in geslaagd het geïsoleerde eiland Schiermonnikoog te bereiken.” Het IJsselmeer zit nog potdicht. Duizend auto’s maakten hierover een tocht van 65 km. En ongeveer 2-duizend mensen schaatsten van Urk naar Enkhuizen en terug. Parijs ligt onder een dik pak sneeuw, in Noord Duitsland werd het vannacht -20. Nieuw in zijn soort een bericht over twee Hongaren die naar Oostenrijk zijn gevlucht. “Zij zijn een mijnenveld overgestoken waarop een dik pak sneeuw lag.” Dat noem ik lef.
In 010 mikken ze op vindingrijkheid. In de Kuip wordt over 9 dagen de interland Nederland-België gespeeld, maar op het veld ligt nog een dik pak sneeuw en ijs. Het ANP: “Proeven met het blazen van stoom door de drainagebuizen hebben geen resultaat gehad. Nu wordt geprobeerd de sneeuwlaag van bovenaf te ontdooien. Door plastic buizen wordt warme lucht geblazen, die niet weg kan omdat het veld met plastic stroken is bedekt.” Het zou een som op school kunnen zijn: hoeveel calorieën kost het om (68x105x0,1=) 700 kuub ijs te smelten? Nou, ik zeg het je: heel veel.
Foto: 'Zonaaanbidders op het Damrak, 21 februari 1963. (Jac de Nijs, Anefo)
509 - uit het radionieuws van 20-2-1963: de vier van Breda
De afgelopen tijd ging het vaak over de vrijlating van de vier van Breda. In 1972 leefde dat opnieuw en dramatisch op en pas in 1989 werden de overgebleven drie vrijgelaten. Ook gister is er lang over gedebatteerd. De uitdaging voor ANP-redacteuren is om er bondig én evenwichtig verslag van te doen, geen geringe opgave. Daarom hier bijna integraal het bulletin van 20.00 uur, op deze woensdag 60 jaar geleden:
“In de Eerste Kamer hebben gisteravond bijna alle sprekers de vraag aangeroerd of gratie moet worden verleend aan de vier Duitse oorlogsmisdadigers die nog in ons land gevangen zitten. Baron van Vos van Steenwijk (VVD) zei dat uit alle beschouwingen geen argumenten zijn te putten om deze misdadigers nu gratie te geven. Professor Diepenhorst (AR) betoogde dat men zich in dit opzicht niet uitsluitend kan verlaten op de publieke opinie. Hij verzet zich onvoorwaardelijk tegen de gedachte dat barmhartigheid bij gratieverlening geen rol mag spelen. Meester Witteman (KVP) vroeg zich af of deze vier de waardigheid van de mensheid niet zó met voeten hebben getreden, dat een beroep op menselijkheid paradoxaal is. Meester van Bruggen (CHU) wees verdere gratiëring af. Het leed van de nabestaanden is ook levenslang. Gratieverlening zou de destructieve krachten in Duitsland versterken. Mevrouw van Ommeren-Averink (CPN) vond dat niet nog eens gratie mag worden verleend, na de gratie van de doodstraf die ze al hebben gekregen. Meester Cammelbeek (PvdA) wees edelmoedigheid in deze kwestie af. Het gaat hier om bescherming van de samenleving. Hij vond dat verdere gratiëring indruist tegen het rechtsbewustzijn van het Nederlandse volk.”
Ja, ja, dat ‘rechtsbewustzijn van het volk’. Zeker gebaseerd op ‘gezond verstand’. Dat helpt, zulke begrippen. Goed dat er in die tijd nog geen twitter was. Dan was de boel ontploft.
Foto: Bij de herdenking van de februaristaking, Amsterdam 25 feb 1972 (Bert Verhoeff, Anefo)
508 - uit het radionieuws van 19-2-1963: de Wiedergutmachung
Grote thema’s komen langs op het radionieuws, vandaag 60 jaar geleden. De dag opent om 7 uur met een beschouwing over de wereldorde. Het ANP: “De nationalistische denkbeelden van president de Gaulle zullen Amerika er niet van weerhouden voort te bouwen aan een Atlantisch deelgenootschap. Aldus de Amerikaanse afgevaardigde bij de VN, Stevenson. Het communisme is een geweldige vijandige macht, of Chroestjov en Mao Tse Toeng nu met elkaar samenwerken of niet. Beiden willen het kapitalisme begraven. Hun geschil gaat alleen om de vraag of dit al of niet vreedzaam moet gebeuren.” Aardige boodschap om nog eens over na te denken, op de fiets naar het werk.
Om 13.00 uur gaat de Tweede Kamer praten over een te sluiten verdrag met Duitsland. Het betreft een pakket van vijf regelingen (waaronder grenscorrecties en de financiële aanspraken ofwel de Wiedergutmachung) dat als één geheel door de Kamer moet. Dat geeft commotie. De Bondsregering is bereid 280 miljoen gulden te betalen, waarvan 130 bestemd om te verdelen onder de nazi-slachtoffers. Van de resterende 150 miljoen moeten alle andere Nederlandse aanspraken worden gehonoreerd. Er komt stevige oppositie, vooral als blijkt dat de Duitsers het een ‘Generalbereinigung’ noemen, ofwel definitief schoon schip. Waar sommige Kamerleden miesemouwen over een grenspaal hier of daar, is PvdA-er en oud verzetsman Scheps helder in zijn standpunt. “Nederland wordt vernederd, geef hun dat land terug en laat ze die fooi houden.” Ik weet niet hoe het is afgelopen. Wel weet ik dat in Limburg een stuk na de oorlog ingepikt land, de Selfkant, aan de BRD werd teruggegeven, maar met het recht van overpad. Ik ben vaak als kleine jongen met mijn vader over die weg tussen Koningsbosch en Schinveld gereden waarop je beslist niet mocht stoppen, laat staan de weg verlaten. Dan werd je op zijn minst doodgeschoten, wist ik.
Foto: Op 23 april 1949 werd de Duitse gemeente Selfkant door Nederland geannexeerd als schadevergoeding voor de oorlog. Landdrost Dassen hangt de vlag uit. In 1963 werd het gebied teruggegeven. (J.D. Noske, Anefo)
507 - uit het radionieuws van 18-2-1963: automarkt verzadigd
Breaking news om 13.00 uur op de radio: “Met ingang van vandaag is de margarine een cent per pakje duurder geworden, vanwege gestegen prijzen van de grondstoffen.” Zijn dat de naweeën van de oorlog, dat de prijzen van brood, boter, margarine, melk en meel 100% gecontroleerd zijn. Dat is nu wel even anders.
Naweeën van de strenge winter openbaren zich in Rotterdam. Het ANP: “Rotterdam heeft de laatste weken het aanzien gekregen van één gróót pakhuis, waar duizenden tonnen goederen liggen te wachten op vervoer. Oorzaak hiervan is de stremming van de binnenscheepvaart als gevolg van de langdurige vorstperiode.”
Om 18.00 uur vertelt de nieuwslezer over de auto-industrie: “De heer Leonard Lang van de RAI meent dat in de auto-industrie van de EEG-landen niet vóór 1970 een marktverzadiging zal ontstaan. Hij gaat hiermee in tegen het rapport van een deskundigencommissie van de EEG. Deze meent dat er in 1965, als gevolg van verzadiging van de Europese markt een crisis in de auto-industrie is te verwachten.”
Dat pakte toch even anders uit. De markt zó verzadigd van auto’s dat de vraag opdroogt. Aan me nooit niet. Op dit moment rijden er een dikke 11-miljoen auto’s in ons land, lees ik op wiki. Iedereen een auto en als de wegen dichtslibben, lekker nieuwe snelwegen aanleggen en de oude verbreden. En iedere twee jaar een nieuwe auto kopen of leasen, de oudjes kunnen naar de schroot of naar Polen of Afrika. Geld moet rollen, heet het.
Foto: Drukte bij verkeeersplein Oudenrijn, 1965 (Eric Koch, Anefo)
506 - uit het radionieuws van 17-2-1963: de Rijwiel en Automobiel Industrie
Het ANP radionieuws opent om 7 uur met een bericht, typisch voor die tijd: “De zestigjarige Russische schrijver, Valery Tarsis, is opgenomen in een staatsinrichting voor geesteszieken, omdat hij manuscripten naar het buitenland heeft gestuurd voor publicatie.” Dat deed het Kremlin toen, dwarsliggers opbergen in gekkenhuizen. Tegenwoordig worden mensen die hun mond open doen niet meer als psychiatrisch patiënt aangemerkt, maar als ‘buitenlands agent’. Reden voor een jaar of tien strafkamp.
Amsterdam likt haar wonden, na de C&A brand van gisteren. Tienduizenden kijkers overstromen de binnenstad. Het ANP: “Het verkeer in het centrum zat helemaal in de knoop. Er was zelfs een nieuwsgierige die met de auto helemaal uit Limburg naar de hoofdstad kwam om het uitgebrande gebouw te zien. De kijkers stonden vijf tot zeven rijen dik.”
Nog veel drukker was het op de 46e RAI-tentoonstelling met een nieuw bezoekers record. “Ruim 371 duizend mensen zijn de loketten gepasseerd. De voorzitter van de RAI, de heer Schootstra, meldde dat vooral wagens in de goedkope prijsklasse dit jaar veel aftrek hebben gevonden. Maar er werd ook een auto van 44-duizend gulden verkocht.”
Dit is de tijd dat wat nu het Congres- en Beurscomplex RAI-Amsterdam heet nog dicht bij zijn oorspronkelijke naam stond, Rijwiel & Automobiel Industrie. Dat was wel een uitje, naar de nieuwe-RAI, gebouwd in 1961. In de Oude-RAI (1937-1975) aan de Ferdinand Bol ben ik maar één keer binnen geweest. Dat was bij een Deep Purple concert in januari 1973. In mijn herinnering gegrift omdat het volledig uit de hand liep. Sensationeel.
Foto: Grote drukte op de 46e RAI, februari 1963 (Jac de Nijs, Anefo)
505 - uit het radionieuws van 16-2-1963: de grote C&A brand
Het radionieuws om 07.00 uur: “In het centrum van Amsterdam, tussen Damrak en Nieuwendijk, zijn vanmorgenvroeg het kledingmagazijn van C&A en een hoedenwinkel volkomen verwoest door de grootste brand die na de oorlog in de binnenstad heeft gewoed. De brand is tegen drie uur ontstaan op de eerste verdieping, tegen half vier braken de vlammen door het dak. De vuurzee sloeg over naar een dameshoedenwinkel een de andere kant van de Beurspassage. De Amsterdams brandweer heeft alle beschikbare middelen ingeschakeld. De drijvende brandspuit Jan van der Heyden kon door het ijs niet verder komen dan het Centraal Station en leverde water door 600 meter lange slangen. Rond 8 uur is het sein brand meester afgegeven.”
De hele dag worden de luisteraars bijgepraat, onder andere over de stremming van het Damrak waar tram noch auto kan passeren en over de gevel die op last van Bouw- en Woningtoezicht moet worden omgetrokken vanwege instortingsgevaar. Met hulp van het publiek dat aan de kabel mag trekken lukt het de brandweer in de derde poging.
Om 13.00 uur: “In het gebouw was ook de landelijke administratie van het bedrijf ondergebracht. De 325 man personeel die vanmorgen aan het werk wilden gaan zijn opgevangen en naar hotel Krasnapolsky gestuurd. Zij kregen een vrije zaterdag.”
Dat er ook nog normaal nieuws was horen we om 18.00 uur: “HKH prinses Marijke, die overmorgen 16 jaar wordt, heeft vandaag al verjaardagsvisite gehad. Namens de stichting ‘Het Vierde Prinsenkind’ schonken twee minder valide kinderen, Jopie van der Ven en Pim Vos, haar een lektuurbak.”
Het gaat om het gebaar, is hier een bruikbare gedachte.
Foto: Politie houdt het publiek op afstand bij het nablussen, 16 feb 1963 (Jac de Nijs, Anefo)
504 - uit het radionieuws van 15-2-1963: Heintje Davids 75
Grote consternatie omdat vanochtend vroeg het 15.000 ton metende Nederlandse passagierschip ‘Maasdam’ bij Bremerhaven op een wrak is lek gevaren en daarna zoveel slagzij maakte dat de kapitein bevel gaf ‘verlaat het schip’. Allee, kan gebeuren maar op dit schip zaten, naast 270 bemanningsleden, 230 notabelen uit Rotterdam, havenbaronnen, consuls, journalisten en een heel orkest. Groot feest aan boord omdat Bremerhaven wordt opgenomen in een nieuwe reisroute van de Holland-America Lijn. Het ANP om 11 uur: “Toen de Maasdam slagzij maakte trokken de bemanningsleden hun zwemvesten aan en maakten de reddingsboten klaar. Met zes stoten van de sirene werd aan de passagiers duidelijk gemaakt dat ze in de boten moesten gaan. Er bleken toen nog maar acht van de zestien boten bruikbaar vanwege de sterke slagzij.” Om 18.00 uur gaat het verder: “Onze verslaggever, die de reis op de Maasdam meemaakte, bericht dat de meeste passagiers wel plezier hadden in het avontuur, al was het in de sloepen bitterkoud. De koks droegen nog hun witte pakken en hun hoge mutsen. Ongeschoren autoriteiten zaten aan de handles, waarmee de reddingboten werden voortbewogen.” En zo reutelt het ANP nog gezellig verder, later ook over de schuldvraag. Men vermoedt dat zwaar drijfijs de boeien rond het wrak hebben afgedreven.
Er is ook ander nieuws. Zo horen we dat op de Frederikskazerne in Den Haag de soldaten het warme eten weigeren op te eten, zo slecht als het is. Alleen de officier van dienst vond het eten ‘goed en smakelijk’.
In Amsterdam vierde Heintje Davids haar 75ste verjaardag en ontving van de wethouder een jaargeld van 1000 gulden. “De kleinkunstenares antwoordde hierop dat het gevoel niet vergeten te zijn, haar meer waard is dan duizend gulden.” En toen moesten de afscheidstournees nog beginnen.
Foto: Henriette Davids viert in Carré haar 75ste verjaardag, hier met Max Tailleur. 15 feb 1963 (Jac de Nijs, Anefo)
503 - uit het radionieuws van 14-2-1963: Harold Wilson
En ja hoor, vannacht weer een: “Een Franse treiler is voor de westkust van Schotland in een sneeuwstorm vergaan. De veertien opvarenden zijn gered.” Ik zou ze moeten gaan tellen, zoveel boten er vergaan 60 jaar geleden.
En dan over ons Koninkrijk. In de Eerste Kamer vindt men dat “een nabootsing van de slag bij Waterloo niet de meest zinvolle manier is om het 150-jarig bestaan van ons Koninkrijk te vieren. De commissie algemene zaken spreekt de wens uit dat de regering er in zal slagen voor de feestelijke herdenking een passender en opbouwender manifestatie te vinden.” Hier tekenen zich de eerste schermutselingen af tussen Carel Briels, organisator van spektakel-evenementen en prinses Beatrix, voorzitter van het nationaal comité 150 jaar Koninkrijk. Briels wil een week lang de Slag bij Waterloo opvoeren in het Goffertpark in Nijmegen, met 1000 paarden en nog veel meer soldaten. Bea wil dit niet en wint. Zij denkt meer aan een groots spel, de Tuin van Europa.
Vijftig jaar later wordt in 2013 het 200 jarig bestaan gevierd met Huub Stapel die, verkleed als Koning Willem I, landt op het Scheveningse strand, met het NOS-journaal erbij. Ook leuk.
Bea is druk. Het ANP om 13.00 uur: “HKH Prinses Beatrix zal binnenkort haar intrek nemen in het kasteeltje Drakestein dat zij drie jaar geleden heeft gekocht. Het wordt de vaste residentie van de prinses, waar zij ook op kleine schaal gasten kan ontvangen. Het kasteeltje heeft acht kamers en wordt omgeven door 20 hektare bossen, gazons en bloemperken.”
Wat er echt toe doet horen we om 22.30 uur. In Engeland is Harold Wilson tot leider van de Labour-party gekozen. Wilson (144 stemmen) versloeg George Brown (103 stemmen) en werd twee keer premier. Gaat Keir Starmer hem dat nadoen? Vrees van niet.
Foto: Harold Wilson in Amsterdam, september 1963. (Jac de Nijs, Anefo)
502 - uit het radionieuws van 13-2-1963: Laos revisited
Een willekeurig nieuwsbulletin, 60 jaar geleden: “De commandant te velde van de Laotiaanse strijdkrachten is in de Vlakte der Kruiken vermoord. Bijzonderheden zijn nog niet bekend. Men vermoedt dat leden van de communistische Pathet-Lao beweging er schuldig aan zijn. De moord kan volgens waarnemers in de hoofdstad Vientiane leiden tot een crisis in Laos. Premier Soevanna Phoema is op het ogenblik op reis en bezoekt onder meer de Sovjet Unie en de Verenigde Staten.”
Stel, ik doe mee aan ‘de Slimste Mens’ en Philip Freriks vraagt ‘wat weet je van Laos?’, dan zou ik precies deze vier namen noemen: Soevanna Phoema, Pathet-Lao, Vientiane en de Vlakte der Kruiken. Verder weet ik niets van Laos, behalve dan dat het een arm land is in Indo-China en dat de Fransen er hebben gezeten. Moet ik concluderen dat alles wat ik van Laos weet heb opgepikt van het radionieuws in de vroege jaren 60? Of is de Vlakte der Kruiken hier een apart haakje in mijn herinnering, omdat het zo’n hoog Kuifje-gehalte heeft.
Verder binnenlands nieuws: Om 20.00 uur horen we dat de NS gaat experimenteren met zogenaamd rail-routevervoer. Vrachttrailers op speciale wagons die op de plaats van aankomst met trucks naar de bestemming worden gebracht. Dit zou zomaar de geboorte van de ‘container’ kunnen zijn.
Later in dit bulletin: “14-honderd schaatsers hebben vandaag deelgenomen aan een tocht van 65 kilometer over het IJsselmeer tussen Workum en Medemblik. Duizend vertrokken uit het Friese Workum, de anderen in Medemblik. Voor zover bekend is het voor het eerst dat een schaatstocht tussen Medemblik en Workum is gehouden.”
Nota bene, we zitten bijna een maand na de Elfstedentocht. Wat een winter.
Foto: De vermaarde kruiken in de Vlakte der Kruiken. Ca. 2000 tot 3000 jaar oud, honderden, tot 6000 kilo, van een steensoort niet uit de regio (creative commons)
501 - uit het radionieuws van 12-2-1963: weer sneeuw
Vannacht is Nederland opnieuw bedekt met een dik pak sneeuw. Dit komt bovenop de oude vorstperiode waarvan de sporen nog lang niet zijn uitgewist. De Waddenzee zit dicht met ijs, waardoor Ameland al bijna 9 weken over water onbereikbaar is. Om half elf s-avonds meldt het ANP: “Ameland is vandaag door de lucht bevoorraad. Een Dakota is vanaf vliegveld Eelde vijfmaal heen en weer gevlogen. Daarbij werd 14-duizend liter olie vervoerd en 35-honderd kg fruit en verse groenten.” Eerder al werden tonnen steenkool naar Ameland gevlogen.
Opvallend vaak lees ik in de radionieuwsbulletins over scheepsaanvaringen, al dan niet met fatale afloop. Vandaag ook weer twee. Om 8 uur: “In het Kanaal is tijdens dichte mist de Duitse vrachtvaarder ‘Flachsee’ in aanvaring gekomen met een Canadees schip en gezonken. De bemanning kon worden gered.” En om 8 uur s-avonds: “Op de Westerschelde is vanavond een Zweedse ertsboot, de Avafors, van 10-duizend ton in aanvaring gekomen met een Fins schip, de Alca. Er is dringend om een dokter gevraagd. Sleepboten zijn onderweg naar de plaats van de aanvaring.” Was de radar toen nog niet zo goed, of waarom zoveel aanvaringen?
Op een VVD-congres heeft professor Witteveen de toen nog met trots gedragen ideologische veren van de PvdA onder de loep genomen. Het ANP: “De VVD-voorman acht het samengaan van zijn partij met de PvdA in een nieuw kabinet bijzonder moeilijk. Vooral als de socialisten hun verkiezingsprogramma baseren op het rapport ‘Om de kwaliteit van het bestaan’ van de Wiardi Beckman Stichting. De PvdA streeft naar sterke vermeerdering van de collectieve voorzieningen en wil die laten betalen door de kleine groep vermogenden.”
Klare taal, denk ik dan. Dat de Wiardi Beckman Stichting het wetenschappelijk bureau van de PvdA is wordt kennelijk als bekend verondersteld. En wie was daar de directeur? Joop den Uyl.
Foto: '12 febrauri 1963: Weer sneeuw' (Joop van Bilsen, Anefo)
500 - uit het radionieuws van 11-2-1963: dienstplicht op Antillen
Vandaag bericht het ANP over een mijnongeluk in Zuid Afrika: “In de mijn bij de plaats Potchefstroom raakte een lift defect op een diepte van 7000 meter. Eenentwintig mijnwerkers zijn door de hitte gestikt.” Dat lijkt mij wel héél erg diep, beetje ongeloofwaardig. Wikipedia zegt dat werelds diepste mijn, ook een goudmijn in Zuid Afrika, tot 4000 meter reikt. Niet dat het veel uitmaakt. Zelf laat ik iedere excursie dieper dan 100 meter graag aan me voorbij gaan. Ik lijd meer aan dieptevrees dan aan hoogtevrees.
Om half elf gaat het over ruimtevaart: “Amerika overweegt groepen astronauten gedurende drie maanden in de ruimte te laten bivakkeren. Als ze dit goed doorstaan kunnen ze ook een reis van een jaar door het luchtruim volbrengen. Men gelooft niet dat vóór 1981 een reis naar de planeet Mars kan worden gemaakt.”
Ik vind dat woord ‘bivakkeren’ zo leuk gekozen. Dat straalt een en al tijdelijkheid uit, dus slapen op een kermisbed en mede te nemen: warme kleding, pyjama, toiletgerei, twee keer verschoning, handdoek, washandje en wat te lezen.
“De minister van Defensie, ir Visser, heeft overeenstemming bereikt over de invoering van militaire dienstplicht in de Antillen. De dienstplicht zal geleidelijk worden ingevoerd, eerst 300 later 500 jongemannen per half jaar. Een royaal vrijstellingsbeleid moet voorkomen dat de dienstplicht de economische ontwikkeling gaat belemmeren.” Hier heb ik weinig beeld bij. Geen idee ook of het wat geworden is met die soldaten daar, ter verdediging van het vaderland.
Foto: "Gemengde Nederlandse en inlandse machinegeweer eenheden op Curacao, 1940-1945" (Anefo, coll NA)
499 - uit het radionieuws van 10-2-1963: Josip Slipyi
Beetje saaie zondag op het radionieuws van 10 februari, 60 jaar geleden. Veel sport en wat spanningen in het buitenland. Eén bericht springt er uit vanwege een zekere actualiteitswaarde. Het ANP: “In Rome is een aartsbisschop van de Oekraïense kerk aangekomen, die na een gevangenschap van 18 jaar door de Russische autoriteiten is vrijgelaten. De prelaat, Josip Slipyi, werd in april 1945 gearresteerd. Twee jaar later maakte Radio Moskou bekend dat de aartsbisschop samen met andere bisschoppen was veroordeeld tot langdurige dwangarbeid op beschuldiging van collaboratie met de Duitse bezettingstroepen. Aartsbisschop Slipyi is vandaag bij paus Joannes op audiëntie geweest.”
Dat collaboreren was natuurlijk een voor de hand liggend excuus, maar op bevel van Stalin, Molotov en Beria was het elimineren van de hele Oekraïens-Grieks-Orthodoxe kerk het doel. Samen met Slipyi, bisschop van Lviv, zijn duizenden gelovigen naar de goelag gestuurd, gemarteld en gedood. Deze Josip Slipyi (1892-1984) was een harde. Hij overleefde dit alles en werd 92 jaar oud.
Om 22.30 uur had het ANP een nieuwtje: “Binnen twee jaar zal waarschijnlijk opdracht worden gegeven voor de bouw van een kernenergiecentrale van 50 megawatt in Dodewaard.” Slagen om de arm, maar wij weten dat hij er is gekomen. In 1969 kwam die in bedrijf en in 1997 is hij stilgelegd. De afbraak is gepland in 2045 lees ik op wikipedia, alhoewel over de financiering van de sloop nog stevig ruzie wordt gemaakt.
Opnieuw opstarten is uitgesloten want te klein, te oud en te kapot.
Foto: Oekraiense postzegel uit 1993, met in rood de tekst: YOSIF SLIPYI - PATRIARCH - KARDINAL
498 -uit het radionieuws van 9-2-1963: Sjoukje weer Europees Kampioen
Vandaag is Sjoukje Dijkstra voor de 4e keer Europees Kampioene Kunstrijden op de Schaats geworden. Hoera voor Sjoukje.
Minder fortuinlijk waren een paar kinderen en een volwassene in Den Haag die een rioolput wilden ontdooien en in het ziekenhuis belandden. “Ze hadden de put volgestopt met hout en kranten en daar een brandbare vloeistof overheen gegooid. Toen ze dit aanstaken explodeerde ontsnappend rioolgas.” Wel een leerzaam nieuwsbericht, eigenlijk.
"Verder buitenlands nieuws: In Korinthe (Griekenland) heeft een vloedgolf van 10 meter hoog een aantal dorpen langs de kust getroffen. Vier personen kwamen om het leven en tientallen huizen werden verwoest. De vloedgolf drong elf kilometer het land binnen.” Tien meter is heel hoog, dit doet denken aan een tsunami. Het ANP zegt niets over de oorzaak. Kunnen wij hier ook zo’n golf krijgen. Nee dus. Enig zoekwerk leert dat het toen een onderzeese vulkaanuitbarsting moet zijn geweest in de Golf van Korinthe.
Meest opvallend vandaag is de stoere praat die de Sovjet premier Chroestsjov verkoopt naar aanleiding van de plannen om een ‘derde’ kernmacht in Europa op te bouwen, naast de VS en de Sovjet Unie. Het ANP: “Chroestsjov verwierp het denkbeeld van een derde macht in Europa zoals president de Gaulle die voorstaat. De Sovjet Unie is sterker, zei hij, dan de eerste, tweede en derde macht samen.” Een opvallende uitspraak als je zelf de tweede macht vertegenwoordigt.
Foto: Sjoukje Dijkstra wordt feestelijk ingehaald in Amsterdam, 16 maart 1963 (Jac de Nijs, Anefo)
