574 - uit het radionieuws van 16 mei 1963: Gordon Cooper

De Tweede Kamerverkiezingen hebben toch meer doen schuiven dan gisteravond in het late bulletin was voorzien. De KVP stijgt van 49 naar 50 zetels, de PvdA zakt van 48 naar 43. De AR gaat van 14 naar 13 en de CHU van 12 naar 13. Nota bene: de drie confessionele partijen die later in het CDA zouden opgaan hebben hier dus een absolute meerderheid van 76 zetels. Kom daar nog eens om.
De VVD gaat terug van 19 naar 16 zetels. Mevrouw van Someren-Downer wijt dit verlies aan het grote aantal kiezers dat op de splinterpartijen heeft gestemd. En met resultaat: de Boerenpartij maakt haar entree met meteen 3 zetels. De PSP verdubbelt van 2 naar 4 zetels. Met de CPN (4), SGP (3) en GPV (1) erbij telt de kamer nu tien fracties. Dat zijn er nu, 2023, precies tweemaal zoveel, twintig.

Verder wordt, net als gisteren, in ieder bulletin bericht over het wel en wee van de Amerikaanse astronaut Gordon Cooper, die 22 rondjes om de aarde maakt. Elk rondje duurt 88 minuten, dus in een kleine 33 uur moet de klus zijn geklaard. Bij gebrek aan opwindend nieuws is er ruimte voor human interest. Het ANP om 6 uur ’s-avonds: “Op het ogenblik is hij met zijn 18e ronde bezig. De astronaut heeft 7,5 uur geslapen en is vanzelf wakker geworden. Zijn eerste actie was het doorseinen van routine gegevens. Later meldde hij dat hij goed had ontbeten.” Waarvan acte. Tegen middernacht is er dan toch echt nieuws. Er is in de Faith Seven een rood waarschuwingslampje gaan branden dat duidt op een storing in het automatisch controlesysteem. Cooper zal nu zelf, handmatig, de landing moeten inzetten. Morgen ongetwijfeld meer hierover.

Foto: Astronaut Gordon Cooper is assisted in backing out of his Mercury capsule "Faith 7" after a 22 orbit journey around Earth. May 16, 1963  (NASA, public domain)

573 - uit het radionieuws van 15 mei 1963: parlementsverkiezingen

126 pagina’s omvat het radionieuws vandaag, tegen 80, max 100 gemiddeld. Wat is gebeurd? Het blijkt verkiezingsdag; er wordt deze woensdag gestemd voor de Tweede Kamer. Tegelijk is astronaut Cooper vanaf Cape Canaveral met de Faith Seven de ruimte in geschoten om 22 omwentelingen om de aarde te maken. Dat wordt ieder uur precies bijgehouden. Aanvankelijk liep de temperatuur in de cabine snel op naar meer dan 45 graden, maar dat euvel is verholpen.
Jacques Anquetil heeft de 18e Ronde van Spanje gewonnen, Bas Maliepaard werd op 4 de beste Nederlander. In Den Haag is men gestart met de verbouwing van het Catshuis, dat moet op termijn de ambtswoning van de Minister President worden. Was er voorheen geen ambtswoning? Ik weet dat Drees in zijn eigen huis bleef wonen toen hij MP werd.

En dan druppelen ’s-avonds de uitslagen binnen. Grote aardverschuivingen blijven uit. KVP en CHU beetje plus, PvdA en VVD beetje min. En de kleine partijen, waaronder de Boerenpartij, stijgen iets. In Zwolle zijn ze slordig geweest, blijkt. Daar hebben veel mensen, waaronder de burgemeester en zijn vrouw, geen stembiljet ontvangen. En in Amsterdam is men op zijn hoede. Het ANP: “In het centrum van Amsterdam was vanavond veel belangstelling voor de verkiezingsuitslagen, vooral van de zijde van de jongeren. Om baldadigheden te voorkomen speelde op de Dam dit keer geen dansorkest maar een harmonie.”
Ik zie dat voor me, de driehoek die anticipeert op wat kan komen, en dan dat ferme besluit neemt. Dit jaar geen dansmuziek! Dèh.

Foto: Stemmingsdrukte op de Dam, 15 mei 1963 (Jac de Nijs, Anefo)

572 - uit het radionieuws van 14-5-1963: Hendrik Algra

Het radionieuws op een doodgewone dinsdag, 60 jaar geleden: “Het sjeikdom Koeweit is lid geworden van de Verenigde Naties. De volkerenorganisatie heeft nu 111 leden.” Anno 2013 zijn dat er 193.
Om 1 uur de rijdende rechter avant la lettre. Een dame te Bussum spant een kortgeding aan omdat de grote oude beuk van de buurman alle licht wegneemt in haar tuin. “De buurman stelt dat het burgerlijk wetboek niet van toepassing is: de beuk was er eerder dan het wetboek.” De president van de rechtbank vindt dit geen steekhoudend argument en beslist dat de boom binnen 30 dagen moet verdwijnen. 
En dan de armoe van schrijvers in Nederland. Bij de begrotingsbespreking van OKW in de 1e Kamer hebben CHU en ARP de aanspraak van schrijvers op overheidssteun aan de orde gesteld, met reden omkleed om het zo te zeggen. “De moderne schrijvers worden niet meer gelezen, zei de heer Algra (ARP), omdat ze door hun nihilistische instelling niets te bieden hebben. We zitten met schrijvers bij wie geen plaats is voor het altaar, alleen voor de bittertafel. Ze nemen de nozems op en schreeuwen de pelgrims achterna. De AR-woordvoerder sprak van patiënten die niet meer kunnen worden geholpen.” Later op de avond komen via het ANP ook optimistischer geluiden door, onder andere van de heer Cammelbeeck (PvdA) die voorleest uit Anne Blamans ‘Over zichzelf en anderen’. “Hij meende dat de benadering van Algra alleen mogelijk is als men schrijvers als Mulisch, Blaman, Andraeus en Lucebert niet persoonlijk heeft gelezen. Hij bood de heer Algra het werk van Blaman, waaruit hij citeerde, ten geschenke aan.”
Mekaar ongeletterdheid verwijten, mag dat? Ik voel me daar onveilig bij.

 Foto: Hendrik Algra (1896-1982), ARP-senator van 1946 tot 1969 (Joost Evers, Anefo)

571 - uit het radionieuws van 13-5-1963: uw rhesusfactor graag

Het ANP om 13.00 uur: “Op de veiling in Elst zijn vandaag de eerste kersen van het seizoen aangeboden. Ze gingen van de hand aan een inwoner van Arnhem die er 15 cent per stuk voor betaalde.” Ik neem aan dat het hier om een fake-prijs gaat, zoals het eerste vaatje nieuwe haring dat ieder jaar voor 20 of 30 mille wordt geveild. De ironie wil dat 15 cent per stuk nu een realistische prijs is: pondje kersen, een stuk of 30, voor €4,50. Ik zou er niet van opkijken.
Verder gaat het vandaag over het Rijn-Scheldekanaal, waarvoor de Belgische en Nederlandse regering de overeenkomst hebben getekend. Met De Quay, Luns, hun Belgische evenknieën en een hoop poeha. “Een historische stap die onze volken politiek en psychologisch dichter bij elkaar brengt, aldus minister Fayat. De vaarweg tussen Antwerpen en de Rijn zal met 39 km worden bekort, dat komt overeen met 5 uur varen. Wel moeten de schepen twee maal worden geschut. De aanleg gaat ongeveer 260 miljoen gulden kosten.” Dat was toen een hoop geld. Je vraagt je af hoe ze daarvoor de kosten-baten analyse hebben opgezet met als inzet dat de reisduur met 3 a 4 uur wordt bekort. Wie wordt hier beter van, of is het werkverschaffing? Als je het leuk wil maken moet je bij zo’n investering vragen of ze de ‘netto-contante-waarde’ hebben berekend. Ik raakte eens in een project betrokken waarbij die vraag klonk. Brrr.
Om 18.00 uur: “Amstelveen is de eerste gemeente die van alle schoolkinderen de bloedgroep en de rhesusfactor laat vaststellen.” Mij gebeurde dat bij mijn militaire dienstkeuring. Natuurlijk met de toelichting dat als je leegbloedend in een loopgraaf ligt, ze in ieder geval het juiste merk bloed kunnen toedienen, indien voorradig.

Foto: Mijn bloedgroep op een briefkaart. (Mag dat nog?)

570 - uit het radionieuws van 12-5-1963: PANAM

“Een commissie heeft onderzoek gedaan naar de vervuiling van de Rijn. De belangrijkste oorzaak hiervan ligt in het Ruhrgebied. Talrijke fabrieken lozen hun afvalprodukten waardoor de visstand op het punt staat te worden uitgeroeid. De commissie stelt voor een pijpleiding aan te leggen en het vuile water langs een afzonderlijke weg naar zee te voeren.” Naar zee, stel je voor. Ik woonde destijds aan de Maas. Daar zwommen we in, ook al kon het water soms raar ruiken. Dat is nu beter.
Andere zaken veranderen helemaal niet in 60 jaar. De Amerikanen menen “dat de welvarende landen van Europa meer over moeten hebben voor hun defensie en minder moeten steunen op de militaire hulp van de VS. Onderzoek leert dat sommige NAVO-bondgenoten het hun beschikbaar gestelde materiaal niet goed beheren, geen geld steken in onderhoud en soms raketten weigeren enkel en alleen vanwege de onderhoudskosten. Het rapport meldt niet welke landen dit zijn.” Ik keek wie we de afgelopen 60 jaar bij ons op defensie hebben gehad. Dan zie je een wonderlijk lijstje met namen als Henk Vredeling, Piet Bukman, Relus ter Beek (die van ‘operatie theezakje’), Frank de Grave, Ank Bijleveld en ga zo maar door.
Het ANP om 22.30 uur: “PANAM krijgt een vermaning omdat het zich niet aan de afgesproken trans-Atlantische tarieven houdt.” Daar kan ik over meepraten. In 1978 vloog ik met PANAM voor het eerst naar de VS voor honderd gulden. Je moest je aanmelden bij hun balie op Schiphol en je naam op een lijst zetten en een volgnummertje meenemen. Per dag vlogen er 300 uit, dus je kon uitrekenen wanneer je ongeveer aan de beurt was. Ik had zo’n 2000 nummers te gaan en verdomd, een week later kon ik vertrekken. Wat een feest.

Foto: the PANAM-building, 200 Park Avenue (NY-NY) met 59 verdiepingen, opgeleverd in 1962 (Roger Wollstadt)

569 - uit het radionieuws van 6-5-1963: 400-miljoen naaldjes

Haïti en de Dominicaanse Republiek liggen met elkaar in de clinch, oorlog dreigt. Dat komt vaker voor, maar dit conflict vind ik bijzonder omdat de landen samen één eiland vormen, ooit Hispanjola genoemd. Ze hebben elk maar één buur, de rest is zee. Beter geen ruzie maken daar.
Om 13.00 uur: “Een uur geleden zijn twee straaljagers boven Tubbergen met elkaar in botsing gekomen en neergestort. De twee piloten hebben zich met hun schietstoel kunnen redden. Het zijn de 39-jarige kapitein W.A. Jansenhuit uit Rotterdam en de 29-jarige luitenant J. Feenstra uit Amsterdam.” Zo ging dat toen, met naam en toenaam.
Om 22.30 uur: “De Verenigde Staten zullen binnenkort opnieuw proberen ongeveer 400 miljoen koperen naaldjes in de ruimte te brengen voor een proef op het gebied van radioverbinding over lange afstand. De naaldjes moeten op ruim 3000 km boven de aarde een ring vormen van 64.000 km omtrek. Een vorige proef in 1961 mislukte.” Ik vind dit raar. Mogen ze dat? En wie ruimt de rommel op als ze klaar zijn met hun proef? Net als Elon Musk, die duizenden satellieten de ruimte injaagt en daar de boel koloniseert. Iedereen doet maar.
Op zoek naar een foto bleek dat het HAVO examen natuurkunde in 2017 onder meer ging over deze naaldjes.
Lees en huiver: Elk cilindervormig naaldje was 1,8 cm lang en had een massa van 40 μg. De diameter van een mensenhaar is 50 μm.
a) Laat met een berekening zien of zo’n naaldje dunner is dan een mensenhaar.
De lengte van een naaldje was gelijk aan de helft van de golflengte van de microgolfstraling die voor de communicatie werd gebruikt.
b) Bereken de frequentie van deze straling.
Geraakt door deze straling gaat het naaldje als een antenne werken en zendt deze straling weer uit. Het lukte om signalen met 20.000 bits per seconde te verzenden via de naaldjes in de ruimte. Een digitale foto van nu is 5 megabyte (MB). In het dataverkeer is 1 byte gelijk aan 8 bits.
c) Bereken hoeveel uur het duurt om een foto van 5 MB via de naaldjes te verzenden.

Foto: Artist impression van de naaldjes ring (natuurkunde.nl)

568 - uit het radionieuws van 5-5-1963: bloesem

Opvallend, het radionieuws rept met geen woord over Bevrijdingsdag, terwijl het toch echt 5 mei is.
Wel veel ellende vandaag op het nieuws. In Egypte is op de Nijl een veel te volle veerboot omgeslagen, 170 van de 190 opvarenden hebben dat niet overleefd. In Senegal zijn bij een bioscoopbrand 64 mensen omgekomen. En in Kameroen is een vliegtuig met 55 mensen aan boord tegen een berg gevlogen. Eén persoon schijnt het te hebben overleefd. Die had dan wel een engeltje op zijn schouder, zoals dat heet. In Birmingham, Alabama lopen de rassenrellen, die al weken duren, nu volledig uit de hand. Duizenden demonstranten zijn met honden, gummiknuppels en waterkanonnen uiteengejaagd. Tientallen werden gearresteerd “en gevoegd bij de 1400 die al eerder deze week in de gevangenis zijn gezet, waaronder 500 schoolkinderen tussen 6 en 16 jaar.” Kennedy wordt onverschilligheid verweten, maar die zegt dat zijn broer er bovenop zit.
Mijn meest inspirerende congres ooit was in Birmingham, Alabama. Een bijeenkomst van de American Oral History Association. Op weg daar naar toe was ik eerst in New York. Als ik daar aan mensen vertelde dat ik op doorreis was naar Alabama, keken ze me wazig aan. Wat moet je daar in godsnaam? Voor New Yorkers blijkbaar een soort no-go area.
Binnenlands nieuws: “Bloeiende fruitbomen in de Betuwe hebben duizenden dagjesmensen naar buiten gelokt. Een onafzienbare rij auto’s slingerde zich over de wegen langs de bloesems van peren-, pruimen- en kersenbomen. Enkele burgemeesters hebben de hulp van de rijkspolitie ingeroepen, omdat de gemeentepolitie het lang niet overal alleen afkon.”
Had ik dat geweten, ik ben gek op verkeer regelen. Met een echt fluitje !

Foto: Bloesem in de Betuwe (Bert Verhoef, Anefo)

567 - uit het radionieuws van 4-5-1963: rolhockey

De ANP-redacteuren kunnen verrassend uit de hoek komen. Zoals vandaag met een juwelenroof. Normaal voldoen plaats, omvang buit en voortvluchtigheid van de dader. Zo niet vandaag. Het ANP gaat om 7 uur helemaal los: “Uit een etalage van een juwelierszaak aan de Heiligeweg in Amsterdam is gisteravond voor een waarde aan 75.000 gulden aan sieraden gestolen. Ooggetuigen zagen een man met een bolhoed aankomen, die plotseling een hamer tevoorschijn haalde en daarmee de winkelruit insloeg. Met een paar grepen haalde hij zijn buit uit de etalage en stopte die in zijn bolhoed. Op dat ogenblik kwam een auto aanrijden waar de man instapte. Pijlsnel verdween de wagen in de richting van het Koningsplein. Een 12-jarige jongen heeft nog kans gezien het model, de kleur en het nummerbord van de wagen in zich op te nemen. De politie heeft dit signalement verspreid en de uitvalswegen van Amsterdam bewaakt. Later in de avond werd de auto gevonden in de Paleisstraat. Er lag nog één gestolen ring in. De wagen bleek ook te zijn gestolen.” Uiterst zeldzaam, zo’n relaas op het radionieuws. Het leest als een filmscenario voor een nouvelle vague film. Verbijstering en vanzelfsprekendheid gaan in de zwart-wit beelden woordloos samen. Het is niet omdat het aan ander nieuws ontbrak. Zoals over de 1500 Feyenoord supporters die per schip naar Lissabon vertrokken “met medeneming van 20 scheepsfluiten die met behulp van accu’s twintigvoudig kunnen worden versterkt.” En over dodenherdenking: “In veel plaatsen van ons land zijn vanavond de Nederlanders herdacht die in de 2e wereldoorlog hun leven hebben geofferd.” Geofferd, vreemde woordkeuze. En over het EK rolhockey in Lissabon. Nederland versloeg vandaag West Duitsers met 2-1. Ik ken dat niet, rolhockey, maar het ziet er flitsend uit. Valkenswaard en Brunssum is waar het nu gebeurt, begrijp ik.

Foto: Rolhockey Nederland-Belgie 1961 (Henk Lindeboom, Anefo) 

566 - uit het radionieuws van 3-5-1963: snelvliegen voor dames

Na weken soebatten, zelfs minister Luns bemoeide zich, is vandaag de kogel door de kerk: de wedstrijd Benfica-Feyenoord mag op 8 mei live op tv worden uitgezonden. “De nodige apparatuur, waaronder enkele zogenoemde parabolische straalzenders, zal morgen per vliegtuig naar Spanje worden vervoerd. Een ploeg van tien PTT-technici gaat mee om de noodzenders te installeren. Programmacommissaris Rengelink deelde mee dat de kijkers rekening zullen moeten houden met storingen en een lang niet altijd volmaakt beeld. Maar, zei hij, beter een slecht beeld dan helemaal geen beeld.” Wat een slappe opmerking, maar hij kwam wel uit de mond van omroepbobo Rengelink, die aan de wieg stond van het NTS-journaal, Sport in Beeld en de NTS als ontzuilde tv-omroep.
Vanmiddag om 4 uur was op de Dam de officiële dodenherdenking, met Juul, Benno en alle hotemetoten, waaronder generaal Foulkes (die van de Generaal Foulkesweg in Wageningen), omdat de traditionele 4e mei dit jaar op zaterdag valt. Uit respect voor de Sabbath-viering van het Joodse volksdeel is de herdenking verplaatst. Daar was nogal gedoe over; in de Joodse traditie is er voor de vrijdagavond vaak ook al programma. Over alle strijd rondom de dodenherdenking (ooit waren er twee, een voor de communisten en een algemene) heeft Maud van de Reijt haar scriptie (later boek) geschreven met de fantastische titel ‘Zestig jaar herrie om twee minuten stilte’.
Om 20.00 uur meldt het ANP: “De Amerikaanse pilote Jacqueline Cochran heeft met een straaljager boven Californië een nieuw snelheidsrecord voor dames gevestigd, 2049 km per uur in rechte lijn.” Dit vind ik raar. Dat judo en voetballen apart gaan, ok, maar schakers en straaljagervliegers kunnen in mijn visie genderneutrale wedstrijden houden, dus ook open voor personen die menstrueren, met XXY-chromosomen of met geen testikels (meer).

Foto: Jacqueline Cochran 1962 (public domain)

565 - uit het radionieuws van 2-5-1963: Pele in Amsterdam

Gevarieerd nieuws op de radio, vandaag 60 jaar geleden. Sir Winston Churchill zal zich bij de volgende verkiezingen niet meer kandidaat stellen voor het Lagerhuis. De 89-jarige oud premier was meer dan 60 jaar lid van het Britse parlement.
Voor de tweede maal in de geschiedenis hebben klimmers de Mount Everest bedwongen. Het was een Amerikaanse expeditie waarvan twee leden de top bereikten. “De Nieuwzeelander Hillary en sherpa Tensing waren 10 jaar geleden de eersten.” Nu moet je aansluiten in de rij, als je voor zonsondergang boven een selfie wilt maken.
Zuid Afrika speelt zich in de kijker. ’s-Morgens om 7 uur horen we dat de gereformeerde kerk daar oproept om meer begrip te tonen voor de kleurlingen. Zelf hebben ze besloten Afrikaanse werknemers niet langer met ‘boy’ aan te spreken. Klein stapje, maar allee. Om 13.00 uur horen we dat in hetzelfde land de anti-sabotage wet is aangenomen. “De wet maakt het mogelijk dat politieke gevangenen na afloop van hun straftijd voor onbepaalde tijd in hechtenis worden gehouden. Ook kan de politie zonder rechterlijke volmacht verdachten 90 dagen vasthouden. Zuid-Afrikaners die vanuit het buitenland ondermijnende activiteiten ondernemen kunnen de doodstraf krijgen.” Niet best.
Verder binnenlands nieuws: “De adjunct directeur van Veilig Verkeer Nederland, meester Hooftman, heeft verklaard dat 75% van de weggebruikers geestelijk niet is opgewassen tegen de eisen van het moderne verkeer. Hij pleit voor psychologisch onderzoek van ieder die twee maal dezelfde verkeersovertreding heeft begaan.” Dat wordt een hele klus, Hooftman.
Dan nog voetbal: Het Nederlands elftal heeft vanavond in Amsterdam een 1-0 overwinning behaald op Brazilië, dat in 1958 én 1962 het wereldkampioenschap veroverde. Petersen van Ajax scoorde in de voorlaatste minuut. Pele liet zich na 30 minuten vervangen door Mengalvio.

Foto: Braziliaanse postzegel bij gelegenheid van Pele’s 1000ste doelpunt

564 - uit het radionieuws van 1-5-1963: klare taal

1 mei betekent 1 mei-vieringen met defilés, massabetogingen en militaire parades. Die in Moskou leidt tot beroering. De Amerikaanse ambassadeur weigert aan te zitten op de eretribune omdat daar vandaag Fidel Castro te gast is. Wonderlijk, Rusland is vijand, maar daar ga je wel mee aan tafel. Castro is kennelijk vijand-plus, die is altijd af.
1 mei is de afgesproken datum dat het VN-bewind over Nieuw Guinea overgaat in Indonesische handen. En dat gaat van jetje. Het ANP: “Na de plechtigheid zei de hoge VN-vertegenwoordiger er op te vertrouwen dat Indonesië het met Nederland overeengekomen zelfbeschikkingsrecht voor de bevolking zal verzekeren. Minister Soebandrio zei dat nu een einde is gekomen aan het kolonialisme in dit deel van de archipel. De regering in Djakarta zal het gebied ontwikkelen tot het peil van de rest van Indonesië. De net aangestelde Gouverneur Bonay van West Irian zei te streven naar verbetering van het lot van de Papoea’s. De Nederlandse kolonialisten zijn verantwoordelijk voor de sociale en economische achterstanden hier. Hij ziet het als zijn grote taak een einde te maken aan het lijden dat door de Nederlanders is veroorzaakt.” Klare taal.
De heer Versloot, voorzitter van de Christelijke aannemersbond, spreekt zich ook duidelijk uit. “Het huidige woningtekort is te wijten aan een mentaliteit. Men is wel bereid te betalen voor tv-toestellen en bromfietsen, maar niet voor de huur die een goede woning waard is. Een tweede probleem is de te kleine arbeidsprestatie van de gemiddelde bouwvakker die weigert overuren te maken om het lange vorstverlet van afgelopen winter in te halen.”
Mijn gemoed krijgt om 6 uur weer rust bij het aandoenlijke bericht van Rijkswaterstaat: “In verband met de voetbalwedstrijd Nederland-Brazilië wordt de Schipholbrug over de Ringvaart morgen niet bediend van 18 tot 20 uur en van 22 tot 23 uur.”

Foto: Raising of the Indonesian Flag in West Irian on 1 May 1963. (Indonesian Navy /Public domain)

563 - uit het radionieuws van 30-4-1963: immaterieel erfgoed

In Italië zijn de stemmen geteld. Verlies en winst houden de coalitiepartijen van de regering Fanfani in evenwicht. Grote winnaar is de Communistische Partij die meer dan een kwart van alle stemmen binnenhaalde. Dat hoort bij mijn beeld van Italianen: iedereen roomser dan de paus, maar wel de sterkste CP van west Europa. Dat moet voor velen een schrikbeeld zijn geweest, dat op het hoogtepunt van de koude oorlog in zo’n belangrijk EEG-land, een kwart van de mensen communistisch stemde.  Bij ons gaat over twee weken de CPN van 3 naar 4 zetels, dus van 2 naar 2,5%. Dat is te overzien.
Nu allemaal niet aan de orde want, zo meldt het ANP om 13.00 uur: “In het hele land wordt feestgevierd ter gelegenheid van de 54ste verjaardag van hare majesteit de koningin. De bewoners van veel dorpen en steden werden gewekt door klokgebeier en marsmuziek van harmonieën en fanfares. Honderdduizenden schoolkinderen hebben vanmorgen aubades gebracht aan de burgemeesters van hun woonplaats. Hoogtepunt van het feest was weer het bloemendefilé in de tuin van het paleis Soestdijk met daarbij onder meer een estafetteploeg van Leidse studenten, twee bussen met reumapatiënten, achthonderd jongens en meisjes gekleed in rode, witte en blauwe keepjes, Italiaanse en Spaanse arbeiders met een spandoek vol gelukwensen, 70 Britse industriëlen en 20 Ierse huisvouwen. Als gebruikelijk liepen muziekkorpsen en folkloristische groepen mee. Een groep uit Texel bood een lammetje aan. Het defilé werd afgesloten door een honderdtal kinderen op pony’s uit het hele land.”
Het is dat ze toen bij de Unesco nog niet zo scheutig waren, maar dit defilé zou nu direct op de wereldlijst van Immaterieel Erfgoed worden geplaatst, inclusief Dick Passchier. Maar het kan nog steeds. Ik zag op beelden van de laatste Koningsdag dat er weinig is veranderd.

Foto: Drukte bij Paleis Soestdijk, 30 april 1963 (Jac de Nijs, Anefo)

562 - uit het radionieuws van 29-4-1963: gekkigheid

Voetbalgeweld is van alle tijden, zo blijkt vanmorgen in het bulletin van 7 uur: “In Napels raakten drie spelers en tientallen toeschouwers gewond, toen een toegekende strafschop een regen van flessen en stenen veroorzaakte.”
“De Technische Hogeschool van Eindhoven bestaat 7 jaar.” De viering werd bijgewoond door minister-president De Quay die eerder curator was van de TH. Wat heerlijk jong nog, die TH, die nu het middelpunt vormt van ‘brainport Eindhoven’, de meest innovatieve regio ter wereld. Chapeau!
Waarin Nederland niet voorop loopt is een betrouwbare vakantieregeling. In het parlement is een voorstel ingediend “voor een wettelijk regeling van de vakantie met behoud van loon. Nederland is een van de weinige landen waar wettelijke voorschriften voor de vakantie ontbreken.” De vakantie moet minimaal tweemaal het bedongen aantal werkdagen per week bevatten.
Zo krijgt het moderne Nederland vorm, inclusief gekkigheid. Want waar worden we in het avondbulletin op verrast? Het ANP: “TV-actrice Christel Adelaar zal op de fiets een elfstedentocht door Friesland gaan maken. Ze is er niet in geslaagd een bedrag van 50-duizend gulden bij elkaar te telefoneren in een tijd van 10 uur en 59 minuten, de tijd die Reinier Paping nodig had voor zijn elfstedentocht. Christel en Reinier hadden een weddenschap gesloten dat zij dat bedrag kon ophalen voor een jeugdhuis in Purmerend. Het werd maar 15-duizend gulden, dus nu moet ze fietsen.”
Wat een nieuws. En wie is Christel Adelaar helemaal, wat is haar claim to fame? Oef, het is Mamalou.

Foto: Christel Adelaar (r.) als Mamalou in 1962  (Wim van Rossem, Anefo) 

561 - uit het radionieuws van 28-4-1963: hoger, verder, moeilijker

Voor alles bestaat een vergrotende en overtreffende trap. Dat merk je als je het radionieuws van 60 jaar geleden naleest. In veel topsporten is harder, hoger, verder de reden van bestaan. Het ANP om 8 uur: “De Amerikaan Brian Sternberg heeft het wereldrecord polsstokhoogspringen voor het eerste boven de 5 meter gebracht. Hij sprong 5.03 meter.” Even opgezocht, nu is de Zweedse-Amerikaan Armand Duplantis recordhouder met 6.22 meter. Dus in 60 jaar 1.18 meter erbij. Respect.
In hetzelfde bulletin: “Van de Amerikaanse luchtmachtbasis Vandenberg is een proef genomen met de krachtigste raket van Amerika, de Titan Twee. Hij kwam volgens plan terecht in het doelgebied bij het eiland Wake in de Stille Oceaan.” Deze week, 60 jaar later, horen we dat de krachtigste raket ooit, de Starship van SpaceX werd gelanceerd vanaf de basis Boca Chica in Texas. Maar deze plofte, niet volgens plan, na enkele minuten uit elkaar. Eigenaar Elon Musk noemde het niettemin een mooie dag en was allang blij dat het ding van de grond was gekomen.”
Pijnlijker ligt de vergrotende trap in de problematiek van het midden oosten. Om half elf s-avonds horen we van premier David Ben Goerion dat Israël vrede wil sluiten met de Arabische buurlanden. Hij zei dit bij gelegenheid van het 15-jarig bestaan van de onafhankelijke staat Israël. “Ondanks de moeilijke omstandigheden is Israël erin geslaagd een miljoen immigranten een woonplaats te bieden.” Nu wonen alleen al in de in 1967 bezette westoever meer dan 500.000 Israëli’s en hebben de Palestijnen het nakijken. De slogan ‘A land without a people for a people without a land’ verdoezelt de fatale weeffouten die zijn gemaakt toen de Britten in 1948 de boel loslieten, er oorlog kwam en honderduizenden Palestijnen werden verdreven. Ik ga de oplossing niet meemaken, vrees ik.

Foto: Brian Sternberg 3 mei 1963 (Bundesarchiv Bild)

560 - uit het radionieuws van 27-4-1963: stommiteiten

Als een onderwerp dagen achtereen terugkeert in het ANP-radionieuws moet je concluderen dat het de gemoederen erg in beweging bracht. Vandaag krijgt de affaire Prins/Harster (zie ook 26 en 23 april) een klassieke wending: het is de schuld van een vrouw. Het ANP: De voormalige verbindingsofficier van Prins Bernhard / doorgestreept: De verzetsman Prins heeft bevestigd dat hij een brief heeft ondertekend die kan worden opgevat als een aanbeveling van de vroegere chef van de Sicherheitsdienst, Harster. De heer Prins verklaart dat hij in 1956 zijn naam niet onder de brief zou hebben gezet, als hij werkelijk had geweten wie Harster was. Hij meende dat het ging om een onbekende Duitser die zijn straf in Nederland had uitgezeten en weer een kans moest krijgen. De brief was hem voorgelegd door een dame in wie hij het volste vertrouwen had en die hij kende als medewerkster aan het verzet in Zuid-Holland. Na de bezetting onderhield zij uit zuiver menselijke overwegingen contact met de Duitse gevangenen. Aldus de heer Prins.”
Wat een ongelooflijke lul. In plaats van dat hij zegt een onvergeeflijke stommiteit te hebben begaan, krijgt nu een ander de schuld.
Goed, hij is niet de enige die stommiteiten begaat. Om 22.30 uur meldt het ANP dat in Amsterdam drie toneelprijzen zijn uitgereikt. De 1000 gulden van het PBF gaan naar Carol Linssen, 600 gulden van de gemeente Amsterdam gaan naar Willem Nijholt en de 400 van het Toneelverbond gaan naar Jules Croisset. O ja, die.

Foto: Jules Croiset 1970 (Bert Verhoeff, Anefo)

559 - uit het radionieuws van 26-4-1963: Ludwig Erhard

Vanmiddag is de Tulpenrally afgesloten. “De Coupe des Dames is gewonnen door Pat Moss en Jennifer Nadin uit Engeland die met een Ford Cortina hebben gereden.” Om 13.00 uur horen we de ‘bloeiverwachtingen’. Kersen-, peren- en pruimenbloesems zullen komend weekend uitkomen in Zuid-Limburg en kort daarna ook in de Betuwe en Utrecht. Net als nu, laat, maar de winter van 63 was er dan ook een. De NS trekt het niet meer financieel en gooit de prijzen omhoog. Het perronkaartje zelfs met 100%, van 10 cent naar 20 cent.
De rel rond de aanbevelingsbrief die de vroegere verbindingsofficier van Prins Bernhard schreef voor een heel foute nazi (zie Oud-nieuws 556, 23 april 1963) ettert verder. Vandaag is de tekst boven water gekomen die deze heer Prins in 1956 schreef voor Harster, de rechterhand van Rauter en medeverantwoordelijk voor de deportatie van 100-duizend joden. “Uit eigen waarneming en uit mededelingen van mijn medewerkers heb ik de absolute indruk gekregen, dat doctor Harster er steeds naar heeft gestreefd zijn functie binnen de hem gestelde grenzen rechtvaardig en correct en met begrip voor de noden van de Nederlandse bevolking te vervullen.” Hoe krijg je het uit je pen.
In de BRD speelt zich een drama af dat doet denken aan de CDA-opvolgingsaffaire, toen Lubbers in 1994 verklaarde niet op de gekozen kroonprins Brinkman te zullen stemmen maar op Hirsch-Ballin. In West Duitsland heeft het CDU Ludwig Erhard aangewezen als de meest geëigende Bondskanselier, dus als opvolger van Konrad Adenauer. En nu laat Adenauer, ook CDU, hem vallen. “Erhard heeft beslist grote verdiensten als minister van Economische Zaken, maar een bondskanselier moet in eerste plaats politicus zijn, en die ervaring heeft Erhard niet.” Nou, dankuwel alstublieft, wat een opsteker. Hij werd het wel, van oktober 63 tot december 66.

Foto: Ludwig Erhard en Charles de Gaulle in Bonn, 1965  (Egon Steiner) 

558 - uit het radionieuws van 25-4-1963: Toegoenezen (2)

In elk bulletin aandacht voor de gespannen situatie in Laos. Onderminister Harriman gaat op bezoek bij Gromyko, de Russische minister van buitenlandse zaken, die de VS de schuld geeft van de onrust daar. 24.000 manschappen, waaronder 3000 Amerikanen, gaan deelnemen aan een grote militaire oefening in Thailand, langs de grens met Laos. De grootste operatie in de regio, tot dan toe.
Nederland doet, als oud-koloniale macht, ook aan geopolitiek, zij het op bescheiden schaal. Het ANP: “De eerste groep van 65 Toegoenezen is gisteren per schip in Suriname aangekomen. In de komende weken zullen nog drie groepen arriveren. De Toegoenezen komen uit Nieuw Guinea waar ze niet wilden blijven in verband met de soevereiniteitsoverdracht per 1 mei. Zij zullen zich in Suriname de eerste vijf jaar toeleggen op landbouw.” Wat zal hier de redenering zijn geweest bij het doorschuiven van onze Rijksgenoten? Daar is het ook warm, misschien?
Om 6 uur een item over een Amsterdamse lasser die in hongerstaking was gegaan om zijn vraag om een grotere woning kracht bij te zetten. Het ANP meldt dat hij “zijn kansen eerder heeft verkleind dan vergroot. De wethouder van volkshuisvesting heeft gezegd dat hij geen woning zou krijgen als hij nu aan de beurt was geweest, omdat dan de indruk zou kunnen ontstaan dat hij dit door zijn hongerstaking heeft bereikt. Zijn voorbeeld zou dan wel eens navolging kunnen vinden bij de 800 andere Amsterdammers die met dezelfde moeilijkheden kampen.”  Stoere praat van mr Elsenburg die toen wethouder volkshuisvesting was. Maar nog geen twee maanden later stelt hij “een straffer beleid voor waarbij noodgevallen voorrang krijgen.” Dus de actie heeft wel degelijk effect gehad, lijkt het.  En buiten dat, 800, wat weinig. Dat zullen dan de super-super-urgenten zijn geweest.

Foto: Toegoenezen kijken waar ze naar toe gaan, 1963. (Jac de Nijs, Anefo)

557 - uit het radionieuws van 24-4-1963: gas uit Groningen

Het leuke van oud-nieuws lezen is dat je, met de kennis van nu, nieuwsberichten van toen anders leest en waardeert, met reden. Zoals dit item in het nieuws van 13.00 uur: “In de raad van commissarissen van de Gasunie zal iemand worden aangewezen van wie mag worden verwacht dat hij de rechtvaardige verlangens van het noorden van ons land kent. Dit heeft de minister van Economische Zaken, doctorandus de Pous, gezegd in antwoord op een klacht van de noordelijke kamers van koophandel dat geen dergelijke vertegenwoordiger in de raad was opgenomen.”  Net als op 4 oktober 1962, toen kamerlid Biewinga (ARP) wees op het gevaar van verzakkingen als we grootschalig gas gaan winnen in Groningen.

Om 18.00 uur horen we dat Rudi Exel is geboren, de 70.000ste inwoner van het Drentse Emmen. “Zijn vader ontving van de burgemeester een spaarbankboekje goed voor 100 gulden.” Dan is Emmen veel groter dan ik dacht, even opzoeken. En ja hoor, Emmen is sindsdien 20% gekrompen en telt nu nog maar 56.600 inwoners. Waar zijn ze allemaal gebleven?  Van één weet ik het. Rudi Exel, geboren te Emmen, is in Emmer-Compascuum gaan wonen, zegt Facebook. 

Dan nog een bericht dat ook door de tijd is ingehaald. “De uitverkopen zullen voortaan beginnen op donderdag in de weken waarin 15 januari en 15 juli vallen, en duren maximaal 3 weken. Dat heeft het hoofdbedrijfschap Detailhandel vanmorgen besloten.”
Volgens mij is het nu permanent SALE of anders wel PRE-SALE of AFTER-SALE. Daarom is alles zo goedkoop tegenwoordig.

Foto: Mr Fock (CvK Groningen) en drs de Pous (Minister van EZ) stellen de aardgaswinning te Slochteren in werking, 1963 (Joop van Bilsen, Anefo)

556 - uit het radionieuws van 23-4-1963: SS-Gruppenführer Wilhelm Harster

Het radionieuws om 18.00 uur: “In Londen zijn gisteravond opnieuw pamfletten verspreid waarin Britse staatsgeheimen worden onthuld over maatregelen die zullen worden genomen in geval van een kernoorlog.” Nu gaat dat via Instagram of Telegram of andere digitale kanalen, toen dus via pamfletten. Ik zie een actiegroep voor me die stencils draait met daarop de brisante onthullingen, om die ’s-nachts her en der op te plakken of van de kerktoren te strooien zodat de wind voor verspreiding zorgt. In Arnhem had je in de jaren 70 en 80 de Stadskrant, als muurkrant opgeplakt, soms los verkrijgbaar. Geen staatsgeheimen, maar wel iedere maand heerlijk links gestook om het rechtse grootkapitaal en de grote vervuilers (Kema, AKZO etc.) te diskwalificeren. Smullen.
Sommige mensen diskwalificeren zichzelf, daar komt geen pamflet aan te pas. “Het Beierse ministerie van binnenlandse zaken heeft in München meegedeeld dat een voormalig verbindingsofficier van prins Bernhard, de heer Prins, de vroegere SS-officier Harster in 1956 een aanbevelingsbrief heeft gegeven in verband met zijn sollicitatie naar een hoge bestuursfunctie in Beieren. Harster was tijdens de Tweede Wereldoorlog verantwoordelijk voor het verzamelen van Nederlandse joden in concentratiekampen. Hij werd daarvoor in 1947 door een Nederlandse rechtbank veroordeeld tot 12 jaar gevangenisstraf. In 1956 werd hij vrijgelaten.”
Nu zwakt deze heer Prins de betekenis van de brief af en heeft aan het ANP meegedeeld “dat hij slechts een opsomming heeft gegeven van handelingen die Harster ten gunste van de Nederlandse zaak had verricht en het geen algemene beoordeling van betrokkene betrof.”   Dit ruikt helemaal niet fris. Het 1e Kamerlid voor de CPN, mw. Van Ommeren-van Averink, heeft nader onderzoek aangevraagd.

Foto: 11 oktober 1941, toespraak Anton Mussert (in het zwart) met achter hem vlnr Hanns Albin Rauter, Hendrik Seyffardt, Arthur Seyss-Inquart en Wilhelm Harster (Nationaal Archief)

555 - uit het radionieuws van 22-4-1963: 'overwerkte studenten'

Na een rustig weekend brengt het radionieuws deze maandag een bak vol buitenlandse spanningen bij de mensen thuis. Terugkerend is de onrust in Laos, waar de communistische Pathet Lao zoveel terreinwinst boekt dat het voor de VS onacceptabel wordt. Vlootbewegingen in de regio, extra troepen naar buurland Thailand en onderminister Harriman die alle belangrijke hoofdsteden afreist om eventueel militair ingrijpen in de week te leggen.
Ook in het Midden-Oosten is het diplomatiek onrustig. Een machtswisseling in Jordanië verhoogt de kans op het ontstaan van een Arabisch machtsblok waarin Syrië, Egypte en Jordanië samenspannen tegen Israël. Een mooie formulering om wakker mee te worden in het 7 uur bulletin. Het ANP: “Het Engelse ministerie van defensie heeft geen commentaar willen geven op persberichten dat Engeland en Amerika gemeenschappelijke militaire actie zullen ondernemen als er een oorlog zou uitbreken tussen Israël en de Arabische landen. Als er een dergelijk plan zou bestaan zouden we er zeker niet over spreken, zei de woordvoerder.”
Die moet je onthouden voor als je lastige vragen krijgt. Bijvoorbeeld: Doet u het met een ander? Bedriegt u uw vrouw? En dan terugkomen met: Daar kan ik geen commentaar op geven. Als van dergelijke gedrag sprake zou zijn, zou ik daar zeker niet over spreken. Klaar, case closed.
Tot slot nog een kwinkslag van de oud-president van de Universiteit van Chicago: “Amerikaanse studenten zijn frisser en vitaler dan hun Europese leeftijdsgenoten, omdat ze niet door hun ouders en leraren van het ene examen naar het andere zijn gedreven. De Europese student is tegen de tijd dat hij 22 is, totaal uitgeput, over-geëxamineerd, overwerkt en van zijn levenskracht geroofd.”
Had ik dat geweten, dan had ik wat kalmer aan gedaan.

Foto: Ontgroening in Delft, 1963 (Winfried Walta, Anefo)