674 - uit het radionieuws van 8 september 1963: de kus in de sport

Zondag, dus veel sport. En daartussendoor allerhande, zoals een vijfling, geboren in Venezuela, samen goed voor 8 kilo. Moeders had al 5 kinderen en vader 8. Het ANP: “De president van Venezuela heeft zich op de hoogte laten stellen van het welzijn van dit gezin. De regering zal, naar men aanneemt, zorgen voor een huis.” Dertien oudere kinderen leveren in ieder geval hulptroepen. Mij lijkt de sprong van 0 naar 5 groter dan van 13 naar 18. Maar wat weet ik hiervan. Niets.
“De 16 jarige zwemster Ada Kok kreeg de gouden bondspenning van de KNZB voor haar wereldrecord op 100 meter vlinderslag.” Ze kreeg ook een dikke pakkerd, hopelijk droog maar netjes op de wang.
En dan Peter Minuit. Wie? Het ANP: “Voor Peter Minuit, de man die in 1626 in opdracht van de Nederlandse Staten Generaal het schiereiland Manhattan kocht, is in zijn geboorteplaats Wesel een standbeeld opgericht. Hij kocht Manhattan, waarop later de miljoenenstad New York zou verrijzen, voor ongeveer 60 gulden.”
Zou Wesel het opnieuw doen? Ik ben groot gebracht trots te zijn op mannen als Minuit die de Indianen niet verjoeg maar het land netjes kocht van de Canarsie-indianen. Welliswaar voor snuisterijen ter waarde van 60 gulden, maar toch. Inmiddels is duidelijk dat Minuit ‘zaken’ deed met een voorbijtrekkende groep Indianen, die niet aan de Hollanders vertelden dat Manhattan het jachtgebied van de Wecquaesgeek was en dat Indianen het begrip grondbezit of eigendom sowieso niet kenden. ‘Tant pis’ moet je dan geloof ik zeggen.

Foto: Ada Kok wordt gefeliciteerd met haar gouden bondspenning (Jac de Nijs, Anefo)

673 - uit het radionieuws van 7 september 1963: 'niet te veel bungalows'

Vandaag publiceert de ‘Rijksdienst voor het Nationaal Plan’ (vraag daar nu eens naar!) haar jaarverslag. Het ANP geeft allerlei cijfers over geboorteoverschot en sterfte, waar geen touw aan vast te knopen is. Maar ook: “De natuurlijke aanwas van de Nederlandse bevolking is vorig jaar kleiner geweest dan in jaren het geval was. Alleen in de jaren 30 en tijdens de oorlog was het geboorteoverschot kleiner. Men trouwt jonger maar de huwelijksvruchtbaarheid ligt lager dan ooit tevoren.” Is dit het einde van de geboortegolf. Nu geen ‘boomers’ meer.
Nog een voorbeeld van visie (kom er eens om!) in het bulletin van 19.00 uur: “De Rijksdienst voor het Nationale Plan vindt dat in ons land moet worden gestreefd naar evenwichtiger verdeling van woonvormen. In de grote steden nemen de huizen voor meer gezinnen een te grote plaats in. Aan de andere kant moet volgens de Rijksdienst de bouw van bungalowcomplexen goed in het oog worden gehouden. Anders zitten we, zegt de dienst, straks over tientallen jaren met de soms wat potsierlijke gevolgen van het wonen als statussymbool.”
Geweldig, dat er dus mensen waren die dit soort trends in de gaten hielden en waarschuwden voor uitwassen. Inmiddels is het Ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening opgeheven en heeft het rijk alles over de schutting gegooid naar de gemeenten. Bungalows zijn klein bier geworden. Datacenters van 5 hectare groot, dat is binnenlopen.

Foto: Osdorp 1967. (Ron Kroon, Anefo)

672 - uit het radionieuws van 6 september 1963: Gods gemeente

Geruststellende berichten in het ochtendbulletin: “De Verenigde Staten zullen binnenkort beginnen met de vervaardiging van een nieuwe raket voor de bestrijding van rakketten. Het nieuwe projectiel, de Hibex, wordt voortgestuwd door vast brandstof en zal hoge snelheden kunnen bereiken.”
Van beduidend minder niveau is het avondnieuws: “Frankrijk wil zijn kernproeven in de Sahara voortzetten, maar heeft met Algerije afgesproken dat er voortaan geen ruchtbaarheid meer aan zal worden gegeven. De laatste proef in maart dit jaar lokte veel kritiek uit bij de Algerijnse bevolking." Het zijn ratjes hoor, die Fransen. Dik 20 jaar later bliezen ze de Rainbow Warrior op die bij de kernproeven rond het atol Mururoa de Fransen hinderlijk volgden.

Na de katholieken (Monseigneur Bekkers over anticonceptie, maart 1963) zijn nu ook de gereformeerden om, een klein beetje althans. “De generale synode van de Gereformeerde Kerken meent dat het de vrijheid is van de gehuwden die van gezinsuitbreiding moeten afzien, die uitbreiding op verantwoorde wijze te voorkomen. Zij acht hiertoe niet alleen de methode van algehele of tijdelijke onthouding geoorloofd, maar ook het gebruik van bepaalde middelen, die in overleg met een bevoegd medicus kunnen worden aangewend. De synode vraagt de gehuwden daarbij wel te bedenken dat God mede door de gezinsvorming zijn gemeente bouwt, en dat de kinderen als een geschenk uit zijn hand moeten worden ontvangen en verzorgd.”
Er zit helaas nog geen herhaalknop op de radio. Alleen al die openingszin, hoe ingewikkeld kun je het maken. Als je begint te begrijpen waarover het gaat, is het item voorbij. En ‘bepaalde middelen’. Het zal nog wel even duren voordat het ANP, laat staan de gereformeerde synode, een woord als ‘zaaddodende pasta’ hard op zegt.

Foto: Lunteren, gezamenlijke hervormde en gereformeerde synode over het beleidsplan, 1978   (Bert Verhoeff, Anefo) 

671 - uit het radionieuws van 5 september 1963: de valsmunter uit Delfzijl

“Een straaljager van de Koninklijke Luchtmacht van het type Starfighter is vanmorgen in de gemeente Losser neergestort. De piloot, de 27 jarige sergeant-vlieger eerste klasse, W.G.C. Evers uit Arnhem, kwam hierbij om het leven. De heer Evers was gehuwd.”
Veel informatie voor op de radio, vinden wij nu. Los hiervan, van de 138 Starfighters van onze luchtmacht zijn er 41 neergestort, 30%. Dus zo’n bericht is in die jaren tientallen keren voorgelezen. Ik herinner me dat. De ‘widowmaker’ werd het toestel genoemd.

Een winkelier uit Delfzijl is tot een 1 jaar met aftrek van voorarrest veroordeeld wegens valsmunterij. “De man had rijksdaalders met een gewone stencilmachine vervaardigd en er 28 van in omloop gebracht.” Ik krijg ontzettend meelij met deze winkelier uit Delfzijl, en schat in dat hij het voor de grap heeft gedaan. Voor 70 gulden het schip in. Een aanmoedigingsprijs van bijvoorbeeld Gestetner had ook gekund.

Om 18.00 uur heel andere koek: “Indonesië wil dat Nederland oude kunstvoorwerpen teruggeeft die tijdens het Nederlands bestuur over het land naar hier werden overgebracht. De Nederlandse regering is officieel om teruggave gevraagd, maar deze heeft nog niet gereageerd. Het gaat om voorwerpen waarvan geen tweede exemplaar bestaat en waarvan er vele bijzonder waardevol zijn.” Oh wat een toeval. Juist dit jaar is de commissie ‘Koloniale Collecties’ tot een advies gekomen en in juli 2023, gaf Staatssecretaris Gunay Uslu 475 kunstwerken terug aan Sri Lanka en Indonesië, waaronder de zogenaamde Lombokschat. Uslu zegt: ‘Deze voorwerpen hadden nooit in Nederland moeten zijn.’ Gek hè, maar ze waren er wel. Alsof ze verkeerd zijn bezorgd. Moest dit dan 60 jaar duren, ja, dit moest blijkbaar 60 jaar duren.

Foto: Bij de stencilmachine .  Uit de collectie ‘Vrienden van de Watergraafsmeer’

670 - uit het radionieuws van 4 september 1963: tegen hondenpoep

Van alles wat, deze woensdag 60 jaar geleden. Hij begint met het overlijden van Robert Schuman, de grondlegger van de Europese eenwording. Uit de hoeveelheid nieuwstijd hieraan besteed kun je afleiden dat het ANP hem hoog heeft zitten, en terecht.
“In Tanganjika is een medisch onderzoek ingesteld naar een lach-epidemie die in het afgelopen jaar minstens 1000 mensen heeft aangestoken. De epidemie begon met een lachbui van twee meisjes in een dorpsschool nabij het Victoriameer. Medici denken aan een vorm van massahysterie. Mensen die worden aangestoken kunnen enkele weken niet werken.” Ik weet het niet, maar ik vrees dat het onkreukbare ANP hier kolder verkoopt.
“Om de stabilisering van de boterprijs te bevorderen,” zo horen we later op de dag, “heeft het productschap voor zuivel besloten 4000 ton boter uit de Verenigde Staten in te voeren.” Onnavolgbaar. Eerst was er de boterberg, nu kopen we 16 miljoen pakjes van de Yanks.
De NAM is gestart met bodemonderzoek naar olie of gas onder Schiermonnikoog. De burgemeester stelt de bewoners gerust: “Als de boringen succes hebben betekent het niet dat het eiland zal veranderen in een oord van industriële bedrijvigheid. Gas en olie zullen worden afgevoerd en het karakter van Schiermonnikoog zal er weinig door veranderen, aldus de burgemeester.” Deze lijkt al aardig ingepakt. Die zoektocht loopt nog steeds, trouwens. Nu wel kritisch gevolgd, door Ineke van Gent, de huidige burgermoeder van Schier.
In Den Haag is de ‘Zebra-actie 1963’ ingeluid. Men wil de veiligheid van de overstekende voetganger verbeteren. Heeft niet gewerkt. Oversteken op een zebra is nog steeds een soort Russisch roulette.
Om de vervuiling tegen te gaan heeft de Amsterdamse raad besloten dat honden alleen aangelijnd op straat mogen. Leuke poging maar we gaan nog decennia last hebben van de hondenstront.

Foto: Demonstratie van de ‘Enviro 88’, een hondenpoepzakje, 1988 (Rob Bogaerts, Anefo)

669 - uit het radionieuws van 3 september 1963: geen vrijgezellen

Het ANP om 19.00 uur: “De Minister van Defensie heeft de bevelhebbers opdracht gegeven dienstplichtigen, die daarvoor in aanmerking komen, direct oogstverlof te geven. Het verlof geldt voor een periode van drie weken. Het besluit is genomen in overleg met de Minister van Landbouw in verband met vertragingen bij de oogst als gevolg van de zware regen van de laatste tijd.”
Wat een heerlijk geruststellend bericht. Het toont een bestuurbaar land, kom daar nog eens om. Bij nood (lees: natte akkers) belt de landbouwminister zijn collega van defensie en zegt, wat kunnen we doen. Die laatste doet niet flauw en laat een paar duizend boerenzonen meteen vrij om mee te helpen op het land. Een praktische oplossing, binnen een uur geregeld. Dit zijn het soort manoeuvres die sommigen doen geloven dat vroeger alles beter was.

Nog een bericht uit een voorgoed voorbije tijd: “Bij Britse ambassades in het buitenland zullen voortaan geen vrijgezellen meer in dienst worden genomen. Het Britse ministerie meent dat vrijgezellen kwetsbaarder zijn voor chantage dan gehuwden.”
Ze hebben kennelijk hoge verwachtingen van de huwelijkse trouw. Of zou in hun ogen vrijgezel ongeveer overeenkomen met homo, en daarom chantabel? Zelf zou ik gelijk voor de bijl gaan. Als ik in Tadzjikistan, in alle sleur, voor de NL-ambassade werk en ze laten een leuke marva op me los met een KGB-trukendoos en een verleidelijk lachje, ik zou direct omgaan. Vooral als ze speelt dat haar onrecht wordt aangedaan. Kom hier kind, ik help je. Dus deze man: ongeschikt.

Foto: Marva’s in opleiding in de VS, 1949 (Averink, Anefo)

668 - uit het radionieuws van 2 september 1963: Noord Nederland ontsloten

Het ANP meldt om 13.00 uur: “Op vliegveld Eelde bij Groningen is vanmorgen een geregelde luchtverbinding met Amsterdam, Rotterdam en Hamburg geopend. Het noorden van het land heeft hiermee een directe aansluiting gekregen op het internationale net van luchtverbindingen. De dienst wordt uitgevoerd door Schreiner Aero contractors NV. Voorlopig zullen vier vluchten per week worden gemaakt, in een zes-persoons vliegtuig van het type Havilland Dove.”
Niets te veel gezegd: het hele noorden aangesloten op de wereld van Peter Stuyvesant. Bij de promotie waarschijnlijk de onvermijdelijke kaart van Europa waarop Eelde in het midden ligt en vanwaar uit lijnen naar dikke bollen lopen waarbij staat Parijs 650 km, Berlijn 550 km, Londen 550 km, Oslo 950 km. Ofwel, je bent wel gek als je je niet in Eelde vestigt, het centrum van Europa. Althans 4 keer per week.

Dan, ook over Europa, een wat cryptisch bericht: “Paus Paulus de Zesde heeft gezegd dat de eenwording van Europa alleen tot stand kan komen als daaraan een algemene gemeenschappelijke cultuur ten grondslag ligt. Het is, zo zei de Paus, niet alleen de plicht van de verschillende regeringen om daaraan mee te werken, maar ook en vooral van iedere burger afzonderlijk. De Paus zei dit in een toespraak tot Italiaanse leraren, die in Rome een congres houden.”
Wat zou hij bedoelen met de plicht van iedere burger om aan een gemeenschappelijke cultuur te werken? Mijn vader, Roomsch in hart en nieren,  kocht in die tijd al regelmatig Roquefort, Danish Blue, Brie, Camembert en Limburgse sjtinkkees, om ons te leren proeven en smaak te ontwikkelen. Zo iets?

Foto: De eerste binnenlandse luchtlijn geopend: Eelde-Schiphol-Rotterdam. 2 september 1963 (Jac de Nijs, Anefo)

667 - uit het radionieuws van 1 september 1963: pokken alarm

Het ANP: “Onder de 350 gasten van hotel Royal in de Hongaarse hoofdstad Boedapest, die in verband met een geval van pokken drie weken in het gebouw moeten blijven, zijn er 250 uit westerse landen. Ze zijn gisteren onder quarantaine geplaatst. De Hongaarse regering heeft toegezegd de hotelrekeningen voor dit gedwongen verblijf te betalen.” Wat een startpunt voor een roman, 20 of 30 nationaliteiten in een chique hotel in een communistisch land drie weken tot elkaar veroordeeld. Alle clichés uitbuiten of omkeren, alle absurde scenario’s en wendingen zijn toegestaan, want onder Sovjetregiem. En dan op het titelblad, ‘gebaseerd op waar gebeurde feiten.’

In het bulletin van 13.00 uur gaat het over het weer. “De zomer van 1963 is voorbij. Het was bij ons te nat, te koud en te somber, ook volgens de statistieken van De Bilt. Na de mooie lange zomer van 1959 kwamen er uitsluitend slechte, vier op een rij. Steeds was het in de drie zomermaanden natter en somberder dan normaal.”
Ik herinner me dat levendig. In die warme zomer van 1959 leverde onze grote perzikboom, die normaal weinig deed, een teil vol heerlijke sappige vruchten. En precies in die natte jaren erna besloten mijn ouders, eindelijk, dat de tijd rijp was om met het hele gezin op vakantie te gaan, steeds in augustus. In 1961 ging het met zes in de auto naar de Duitse Eifel, twee nachten in een pension. Regen, regen, regen. In 1962 moest er worden gekampeerd in de Ardennen. Regen, regen, regen, een totale mislukking. In 1963, niet direct opgeven, opnieuw naar Waulsort, dezelfde camping en ja hoor, regen, regen, regen. Kortom, ik heb De Bilt niet nodig om vast te stellen dat het bar slechte zomers waren.

Foto: Two boys with smallpox. The one on the right was vaccinated in infancy, the other one was not vaccinated (Allen Warner, 1901)

666 - uit het radionieuws van 31 augustus 1963: Druivenprinses gekroond

“Radio Moskou meldt dat de hotline tussen het Kremlin en het Witte Huis nu officieel in gebruik is genomen. Doel van de verbinding is het voorkomen van een kernoorlog, die zou kunnen ontstaan door een misverstand.” 
‘Operationeel’ bedoelt het ANP. Ik zie direct de nogal beschonken Boris Jeltsin voor me, met naast hem Bill Clinton die het bijna in zijn broek doet van het lachen. Als Jeltsin hem `s-avonds belt om een mop te vertellen, dan is de hotline ‘in gebruik genomen’.
Belangrijk nieuws om 13.00 uur: “Storing in de Big Ben. Vanochtend, even voor tien, bleef de beroemdste klok van Londen stilstaan. Voorbijgangers zetten hun horloges op de verkeerde tijd gelijk en buschauffeurs vertraagden hun tempo omdat ze dachten voor te liggen op hun schema. Technici hebben zich over het raderwerk gebogen en de diagnose gesteld, er was een verfkwast in de klok blijven liggen. Na een kwartier kwamen de Big Ben en het normale leven in Londen weer op gang.”
Hitchcock zou er een filmplot op laten draaien: Gary Grant mist Janet Leigh op hun eerste date, omdat hij op zijn pontiac vertrouwde en zij op de Big Ben. En het eerste korreltje achterdocht is gezaaid.
Dan nieuws uit de regio: “In het Westland is het oogstfeest begonnen. Praalwagens en muziekkorpsen trokken door het hele Westland naar Naaldwijk. Daar werd Nellie van der Hout uit ‘s-Gravenzande tot druivenprinses gekroond. Ondanks de stromende regen was er grote belangstelling, ook van buiten het Westland.”
Die laatste zin beschouw ik als een sneer aan Carel Briels die, zogenaamd vanwege het slechte weer, twee dagen geleden maar 500 van de 32.000 kaartjes verkocht voor zijn mega-openluchtspel. Of doet het ANP niet aan sneren.

Foto: Druivenprinses en haar beide hofdames aan de pers voorgesteld. V.l.n.r. Nel Hofman (hofdame), Nellie van der Hout als druivenprinses en Gré, 10 juni 1963 (Joop van Bilsen, Anefo)

665 - uit het radionieuws van 30 augustus 1963: het lager onderwijs

We horen veel optimistische en idealistische taal bij de recente ontspanning tussen Kennedy en Chroestsjov. Des te opvallender de spelbrekers. Het ANP om 7 uur: “De West-Duitse minister van defensie, Von Hassel, meent dat een niet-aanvalsverdrag tussen de NAVO en de landen van het pact van Warschau geen zin heeft. Hij zei dat de Sovjet Unie het verdrag direct zou schenden als haar dat uitkomt.” Iedereen krijgt wel een keer gelijk in zijn leven, maar deze blijft nu wel even hangen.

Wie het beestje ook bij de naam noemt is de hoofdinspecteur van het buitengewoon lager onderwijs, de heer Vlietstra. Hij krijgt, met een opvallend lang citaat, ruim baan van het ANP: “Vlietstra noemt de 5-daagse schoolweek een jaagsysteem. Het kind wordt afgejakkerd en de gezelligheid van het lagere onderwijs is verdwenen. Volgens Vlietstra leven veel kinderen uit goede milieus, wat hun eetgewoonte betreft, als kinderen uit a-sociale kringen. Dat komt volgens hem door de onmogelijke schooltijden. Een groot deel van de schoolkinderen eet in automatieken of aan patates-friteskramen of slentert, etend uit een papieren zakje, langs de straat. Handen wassen is er niet meer bij, die worden hoogstens afgelikt. De jeugd heeft geen weet meer van hygiënisch leven. Aldus de heer Vlietstra. Hij sprak op een congres voor openluchtscholen." Na nog wat gemopper volgt een klinkende finale. “Volgens Vlietstra is er gebrek aan inzicht en belangstelling. Een blind kind, een doofstom- of spastisch kind spreekt de mensen aan. Maar een kind met een nerveuze instelling slaat men als een lastige vlieg van zich af.”
Zelf was ik tien en zat met zo’n 40 jongetjes in de klas. Je had heel brave, gewone en een beetje ondeugende kinderen. Maar een ‘nerveuze instelling’?

Foto: 2e klas lagere school, Klein College te Roermond (1960). Bovenste rij, 2e van links, de auteur.

664 - uit het radionieuws van 29 augustus 1963: productie Carel Briels

Nabeschouwingen vandaag op de March on Washington. “President Kennedy noemde de demonstratie een bijdrage tot het welzijn van hele mensheid. Hij zei onder de indruk te zijn van de geestdrift en rustige waardigheid van de duizenden betogers. President Kennedy meent dat de Amerikanen trots mogen zijn op de demonstratie, zoals die gisteren in Washington is gehouden.” En zo gaat het nog een pagina door. Het ANP rept met geen woord over de ‘I have a dream’ speech die Martin Luther King daar heeft gehouden. Opvallend. Zijn kracht en betekenis van deze speech pas later ingedaald? Feit is dat het ANP gisteren en vandaag veel ruimte geeft aan wat de witte president er van vindt. Zwarte sprekers ter plaatse, de brengers van de boodschap, worden niet geciteert.
En dan: “In Amsterdam is een bankemployé met een bestelauto in de Kostverlorenvaart gereden en verdronken. De man had een tas bij zich met 157-duizend gulden.” Wat was hier aan de hand? Werd hij achtervolgd? We zullen het nooit weten, de eventuele bandieten zullen zich snel uit de voeten hebben gemaakt.
Nog een tegenvaller. Het betreft Carel Briels, producer en regisseur van grote spektakels en daarom ‘de Napoleon van het Massaspel’ genoemd of de Nederlandse Cecile B. de Mille. Het ANP: “In het Goffert-stadion in Nijmegen is het openluchtspel ‘Voor en na Waterloo’ van Carel Briels in première gegaan. De manifestatie werd opgeluisterd met een groep olifanten en werd besloten met vuurwerk. De publieke belangstelling was door het regenachtige weer klein. Van de 32.000 plaatsen in het stadion waren er naar schatting 500 bezet.” In alles groots, deze Briels, ook in zijn mislukkingen.

Foto: 28 augustus 1963, Carel Briels, de Nederlandse Cecil B. de Mille, in zijn regisseursstoel (Eric Koch, Anefo)

663 - uit het radionieuws van 28 augustus 1963: Civil Rights March

Het ANP: “Chirurgen in het Engelse Leeds hebben twee weken geleden kans gezien de hartklep van een vrouw te vervangen door die van een overleden man. Vandaag werd in een communiqué verklaard dat de patiënt het goed maakt en de hartslag weer normaal is.” Daar wist ik niks van. Alle eer ging 4 jaar later naar dokter Christian Barnard die in het Groote Schuur ziekenhuis in Kaapstad een heel hart transplanteerde. Mij lijkt een hartklep ruilen eigenlijk knapper. Bij een nieuwe pomp moet je de in- en de uitgang goed laten aansluiten, maar verder is en blijft het ding intact. Maar een hartklep, ga der maar aan staan.
De hele dag staat in het teken van de Civil Rights March on Washington waarin 200.000 Amerikanen meeliepen. De verhouding is 1 witte op 15 zwarten. Met name noemt het ANP James Baldwin, Josephine Baker, Marlon Brando, Burt Lancaster en Sydney Poitier. Met pen is de uitspraak erbij geschreven: Pwaatjee. ‘n Martin Luther King of ‘n Bob Dylan worden niet genoemd, maar ik zie op foto’s dat die ook op podium stonden.
Duitsland: “Het West-Duitse ministerie van Binnenlandse Zaken heeft tegengesproken dat een groot aantal voormalige nazi’s werkzaam is bij het hoogste orgaan van de Duitse veiligheidsdienst, de dienst voor de bescherming van de grondwet. Twee procent is indertijd lid geweest van een nazi-organisatie, maar dat houdt volgens het ministerie niet in dat zij persoonlijk verantwoordelijk zijn voor wat in het verleden is gebeurd. De oud-nazi’s zijn destijds tot de veiligheidsdienst toegelaten omdat er geen andere geschikte candidaten waren.” Dilemma’s. Vind maar eens een schone Duitser in de na-oorlogse jaren. En bij Bundesverfassungsgericht, waar het hier denk ik om gaat, is wat voorzichtigheid wel geboden, lijkt me.

Foto: James Baldwin en Marlon Brando op 28 augustus 1963 in Washington DC (public domain)

662 - uit het radionieuws van 27 augustus 1963: 14 dagen ondergronds

Een mijnramp in de VS, bij Hazleton (Ohio), houdt de gemoederen al dagenlang bezig. Vandaag zijn twee mijnwerkers via een speciaal geboorde schacht van 40 cm doorsnee uit hun benarde positie op 102 meter diepte omhoog getakeld en bevrijd. Verzwakt natuurlijk, verder wel in orde. Maar nu: “Een van de twee mijnwerkers wil weer in de schacht afdalen om te zoeken naar de derde arbeider die bij de instorting 14 dagen geleden ingesloten raakte, waarschijnlijk op enkele meters van waar de twee zich bevonden. Sinds een week is niets meer van hem gehoord, maar de twee geredden geloven dat hij nog in leven kan zijn.” Kijk, dat is wel een ultieme daad van kameraadschappelijkheid.

Om 8 uur een aandoenlijk verhaal uit Rusland. “Drie inwoners van Leningrad zijn aangehouden wegens het verspreiden van anti-Russische lasterpraatjes. Een ervan wordt ervan beschuldigd lasterlijke boeken van Amerikaanse toeristen te hebben aangenomen. Het hoofd van de staatsveiligheidsdienst heeft gewaarschuwd voor dergelijke boeken. Hij zei dat veel toeristen uit het westen die in treinen laten liggen, in de hoop dat de Russen ze zullen lezen. Hij noemde dit een van de manieren waarop het westen de communisten probeert te bekeren.”
Dat woord ‘bekeren’ vind ik mooi gekozen. Ik zie direct in het bagagerek in de intercity naar Groningen, naast een verfomfaaid stuk Telegraaf van gisteren, een exemplaar van de Wachttoren liggen, daar natuurlijk speciaal voor mij neergelegd. Ik neem het blad ter hand en bij het lezen van de eerste pagina’s maakt een magisch trillen zich van mij meester. Het bekeringsproces heeft een aanvang genomen.

Foto: Hazleton, Ohio. Een van de twee mijnwerkers wordt uit de schacht getrokken. Terugkeren lijkt me problematisch omdat hij niet naar beneden kan worden getrokken. (Archive Images AP-Photo)

661 - uit het radionieuws van 26 augustus 1963: de Postkoets

Regelmatig is er dit jaar nieuws over de viering van 150 jaar Koninkrijk. In dit kader meldt het ANP: “Uit Nijmegen is een postkoets vertrokken naar het verblijf van HKH prinses Beatrix, om haar te melden dat de viering van het Koninkrijksfeest is begonnen. De koets wordt tegen 7 uur vanavond bij kasteel Drakesteyn verwacht.” Nu maar hopen dat ze thuis is. Alhoewel, Bea is voorzitter van de feestcommissie, dus ze zal er wel van weten. Ben wel benieuwd naar de route die de koets neemt. Hopelijk niet de A12. Zulks wordt door het doorgaand verkeer niet gewaardeerd. Ik zie gelijk de enorme Heineken bierton op wielen met een Bels paard ervoor over de Amsterdamse grachten rondsjokken, meestal met een sliert erg boze auto’s erachter.

Nieuwigheid in het 6 uur bulletin: “Drie Amsterdamse studenten zijn vandaag begonnen met het snoeien van de heg bij de Sint Catharijne kerk in Den Briel. Zij doen het voor straf, daartoe veroordeeld door de rechter in Rotterdam.” De studenten hadden gestunt op de kerktoren en waren baldadig geweest op het kerkhof, meldt het ANP. Wat het ANP niet kon weten, dit is een voorbode van de nu alom bekende (vraag het Glennis Grace) taakstraf die pas officieel in 1989 in het wetboek is opgenomen.

Vandaag verscheen het “rapport van de werkgroep herziening omroepbestel, twee jaar geleden opgericht op initiatief van de VPRO.” Termen als ‘wettelijke regeling’, een ‘zelfstandig openbaar lichaam’, een ‘raad van de omroep’ en een ‘bestuur van het omroepbedrijf’ vliegen uit de radio. We zijn nu 60 jaar verder, en nog steeds zit het verzuilde omroepbestel stevig in het zadel. De opheffing hiervan ga ik niet meemaken.

Foto: 26 aug 1963. Postkoets uit Nijmegen vertrokken, de viering 150 jaar Koninkrijk is begonnen. Burgemeester Hustinx overhandigt facteur. (Eric Koch, Anefo)

660 - uit het radionieuws van 25 augustus 1963: Saronaya

Weinig opwinding op de radio deze zondag zestig jaar geleden. Als gebruikelijk veel verkeersdoden en eindeloos veel sport. De voetbalcompetitie is weer begonnen, met een slechte start voor Ajax dat van Fortuna 54 verloor, uit met 2-1.

Om 20.00 uur een raar bericht. Het ANP: “Ambtenaren van de veiligheidsdienst in de Britse kroonkolonie Hong Kong mogen voortaan niet meer trouwen met een Chinees meisje, dat bloedverwanten heeft in Communistisch China. Het Britse ministerie van luchtvaart heeft hiertoe een verbod afgekondigd. Het ministerie is van oordeel dat dergelijke huwelijken een gevaar kunnen inhouden voor de staatsveiligheid. Ambtenaren die het verbod overtreden zullen Hong Kong moeten verlaten en kunnen ook eventueel uit de veiligheidsdienst worden ontslagen.”
Wat moet de gemiddelde Nederlandse radioluisteraar hiermee? En dan nota bene het ministerie van luchtvaart. Het doet me denken aan de film Sayonara (1957) waarin Marlon Brando als voorbeeldig majoor van de Amerikaanse bezettingsmacht in Japan en verloofd met een pronte southern belle, volledig achter het verbod staat dat Amerikaanse soldaten niet mogen trouwen met Japanse vrouwen. Totdat hij zelf een Japanse ontmoet waar hij verliefd op wordt. Ik heb die film begin jaren 70 een keer gezien, weliswaar onder invloed van het een of ander, en dacht altijd dat het een geweldige film was. Laatst zag ik hem nog eens. Het blijkt 2,5 uur kleffe kolder, suikerzoet, traag, vol clichés en zo plat als een dubbeltje.
Jee, wat kan een mens zich vergissen.

Foto: Affiche van de film Sayonara, 1957 (Press Photo Red Button and Miyoshi Umeki)

659 - uit het radionieuws van 24 augustus 1963: Alfredo di Stéfano

Zijn we softer geworden. Preutser, gevoeliger of woke. Dat is lastig te meten. Het nieuws om 7 uur ‘s-ochtends laat wel iets horen wat nu ondenkbaar is. Er was een verkeersongeluk in Amsterdam en het ANP meldt: “Het echtpaar werd door een auto gegrepen toen het de Haagseweg wilde oversteken. De vrouw, die op slag dood was, werd nog door enkele andere wagens overreden.” Too much information, zeggen we nu .
“Bij een inbraak in het gemeentehuis in Zeist is de ambtsketen van de burgemeester gestolen. De inbrekers zijn binnengedrongen door een raampje aan de achterzijde van het gemeentehuis.” Hier wel heel adequate informatie op het landelijk radionieuws. Let op: aan de achterzijde.

En dan voetballegende Alfredo di Stéfano. Het ANP: “De uiterst linkse terroristen in Venezuela die de Spaanse voetballer di Stéfano van Real Madrid hebben ontvoerd, zullen hem weer vrijlaten zodra de dagbladen in Caracas het nieuws hebben gepubliceerd. Di Stéfano is om politieke, niet om sportieve redenen naar een geheime schuilplaats gebracht. De leiding van Real Madrid heeft de verzekering gekregen dat de kostbare middenvoor veilig is en hem niets zal overkomen.” Een wat cryptisch bericht, in mijn ogen. Onderzoek leert dat Real Madrid op tournee was in Zuid Amerika. 42 jaar later, dus in 2005, hebben De Stéfano en één van zijn ontvoerder (beeldhouwer Paul del Rio Alfredo) elkaar weer ontmoet bij de première van de film ‘Real, The Movie’. Alles was koek en ei. Di Stéfano was immers door Paul del Rio en andere leden van het Venezolaans Nationaal Bevrijdingsleger met alle egards behandeld.
Toch een twijfelachtige actie. Ze moeten van, noem eens iemand, onze Sherida Spitse afblijven.

Foto: Di Stéfano op de voorpagina van sportblad El Grafico 1947.

658 - uit het radionieuws van 23 augustus 1963: Cricket

Er zijn al maandenlang rassenonlusten in de zuidelijke staten van de VS. Vandaag heeft een internationale commissie die het rassenvraagstuk heeft onderzocht rapport uitgebracht. En wat denk je? Het ANP: “In de eerste plaats, zegt de commissie, is in de meeste Amerikaanse zuidelijke staten een andere mentaliteit van de blanke bevolking nodig.” Briljant. Dat we daar niet eerder aan hebben gedacht.
Doet me denken aan mijn werk waar lang geleden een collega het niet meer zag en meende dat dit aan het werkklimaat lag. Professionele hulp werd ingeschakeld. Wekenlang kwam een psychologe over de vloer die met iedereen sprak en de werksfeer onder de loep nam. Toen kwam, met een knappe rekening, haar aanbeveling: ‘ik adviseer een oplossingsgerichte interventie’. Dat was het. Briljant.
Verder binnenlands nieuws: “In de Westerkerk in Amsterdam is een begin gemaakt met de viering van het 350-jarig bestaan van stadsdeel ‘De Jordaan’. Wethouder Tabak prees de geest van hulpvaardigheid en onderlinge verbondenheid, die de Jordaanbewoners altijd heeft gekenmerkt. Hij noemde de Jordaan het gouden hart van de hoofdstad. Maar, zei de wethouder, op het stedelijk schoon van de wijk kan dat niet meer slaan. De dringend nodige sanering zal veel dierbare herinneringen doen verdwijnen maar niemand zal verlangen dat ter wille van de romantiek de huidige woonsituatie moet blijven voortbestaan.”
De man had niet durven dromen dat vandaag de dag voor een donkere etage in de Tweede Egelantierdwarsstraat net zo makkelijk tienduizend euro per vierkante meter wordt neergeteld.
Tot slot, zo te zien een geheim bericht voor het Nederlandse verzet: “Cricket. Het Nederlandse team de Flamingo’s is op Lord’s in Londen uitgekomen tegen een MCC ploeg. Onze landgenoten verloren, ze waren all-out voor 198 runs. De Engelsen kwamen tot 201 voor 6.”

Foto: Cricket HCC tegen Rood-Wit. Den Haag, 13 juli 1963 (Eric Koch, Anefo)

657 - uit het radionieuws van 22 augustus 1963: Joe Walker

Vandaag schakelt de wereld in een hogere versnelling: “De Amerikaanse testpiloot Joe Walker heeft boven luchtmachtbasis Edwards in Californië zijn hoogterecord gebroken. Met een raketvliegtuig van het type X15 bereikte hij een hoogte van 107 kilometer.”
Dat is heel hoog. Dat ding kan ook snel, bijna 7300 km per uur. Dat zo’n man Joe Walker moet heten, hoe Amerikaans kun je het krijgen.
En dan de Fransen: “Een Franse ingenieur heeft een mono-rail-trein ontworpen die 400 km per uur zal kunnen halen. De trein krijgt geen wielen maar zal zich kunnen voortbewegen op een luchtkussen. De ontwerper meent dat zijn uitvinding vooral voordelen heeft voor de verbinding tussen steden die niet meer dan 5-honderd kilometer van elkaar liggen. De monorail zal over zo’n afstand weinig langer doen dan een vliegtuig, terwijl hij tot in de binnenstad zal kunnen doorrijden.”
Goed plan. Ik wilde laatst met de Eurostar van Amsterdam naar Londen. Ik vertrok, na betaling van €290 retour, om 9.30 uur en kwam na allerlei strubbelingen 11 uur later, om 20.30 uur, aan. Bij de afhandeling van toegezegde compensatie voor deze erbarmelijke prestatie verwees NS-Internationaal, waar ik het kaartje had gekocht, naar Eurostar en Eurostar naar de NS. Ja, dat schiet ook lekker op.
Heel andere zorgen in ons land: “Het Islamitisch Zendingsgenootschap in Den Haag heeft de directie van Artis gevraagd de naam van de pas geboren giraffe te veranderen. Het dier heeft de naam ‘Mohammed’ gekregen, een heilige naam voor miljoenen moslims.” De directeur van Artis, doctor Jacobi, is de flauwste niet. “Het dier zal voortaan ‘Farhat’ heten, wat vreugde betekent.” Inderdaad veel passender, maar voor onze Duitstalige vrienden toch ook wel weer verwarrend.

Foto: Joe Walker beside an X15 Airplane, june 1961 (NASA, public domain)

656 - uit het radionieuws van 21 augustus 1963: ontsnapt uit de gevangenis

‘Duitsers ontstemd’ staat boven het bulletin van 8 uur s-morgens: “Het bezoek van West-Duitse toeristen aan Italië is, volgens het Wets-Duitse parlementslid Martin, met ongeveer 20% teruggelopen. De oorzaak ligt volgens hem in de anti-Duitse films die de laatste tijd in Italië zijn gemaakt.” Tsja. Na de oorlog waren Duisters vaak de bad-guys, toen heel lang oostblokkers ofwel ‘de communisten’, toen een tijdje de narcotica maffia en dankzij 9/11 zijn al geruime tijd Arabieren de klos. Vooral in computergames is het prijsschieten op alles wat ongeschoren, laag voorhoofd, zwart haar en bewapend met een AK47 rondloopt en zich Zaïd of Mo laat noemen.

Dan een opmerkelijk bericht om 6 uur: “Een arrestant in het huis van bewaring aan de Amstelveenseweg in Amsterdam heeft zich een weg naar de vrijheid gekrabd. Een gat van 24 bij 35 cm was voor hem groot genoeg om er door te kruipen en te vluchten. De man, in voorarrest onder verdenking van inbraken, moet zeker een week aan het openkrabben van het gat hebben gewerkt. De muur bestaat uit anderhalve steens metselwerk. De vluchteling heeft volgens de politie drie stukken gereedschap gebruikt bij zijn werk. Een kapstokhaak, het hengsel van een emmer en een tafelpoot. Buiten hoefde hij alleen nog een schutting te passeren. De gevangenismuur is weggebroken in verband met verbouwingswerkzaamheden.”
Chapeau, deze man, verdacht van inbraak, is dus nu een bewezen uitbreker. Wat ik denk te weten van gevangenisuitbraken is mij voorgespiegeld in films als ‘Le Trou’, ‘Escape from Alcatraz’ of ‘Midnight Express’. Maar niks Hollywood, gewoon aan de Amstelveenseweg, met een tafelpoot.

Foto: Huis van Bewaring aan de Amstelveenseweg in Amsterdam, 1964 (Jac de Nijs, Anefo)

655 - uit het radionieuws van 20 augustus 1963: pipelines

Er is nog steeds gedoe in West-Duitsland over het tekenen van het kernstopverdrag: als Oost-Duitsland ook mag tekenen lijkt dat op erkenning en dat wil men in Bonn niet. Daar bemoeit Jan en alleman zich tegenaan. De US-senator Wayne Morse vindt dat de Duitsers niet moeilijk moeten doen. “De verdeling van Duitsland is een deel van de prijs die het Duitse volk heeft moeten betalen voor het ontketenen en verliezen van een oorlog, aldus Morse” Poef, daar staat Adenauer met zijn goed fatsoen. Hij probeert de Duitsers een beetje bijeen te houden en dan krijg je dit op je bord. Het doet me denken aan wat sommigen roepen over de Donbas: ‘land for peace’ heet dat. Laat die regio aan de Russen, dan mogen jullie bij de NATO. Jammer voor die lui die daar wonen, maar tsja, je moet wat. Ook belangrijk in ditzelfde 7 uur ochtendbulletin: “ZKH de Prins heeft een bezoek gebracht aan een nieuw wildreservaat in Beetsjoeanaland.” Huh, waar is dat? Het blijkt het latere Botswana dat in 1966 onafhankelijk wordt. In 1963 nog Brits protectoraat, dus hij zal netjes zijn ontvangen. ‘Shall I put the kettle on, Benny? Or you fancy some gin?’ In de avond een ongeloofwaardig bericht. “Een werkgroep van oliemaatschappijen heeft plannen opgesteld voor een pijpleiding van de Adriatische zee, over de Alpen naar het zuiden van Duitsland. Om aan de markten in Midden-Europa voldoende olie te voorzien, hebben onderzoekingen aangetoond dat de meest economische oplossing een pijpleiding zou zijn langs de kortste route over de Alpen.” Deze onderzoekers lijken me kamergeleerden. Ik adviseer hun de fiets te pakken en van Triëst naar München te fietsen, langs de kortste route. Bon voyage.

Foto: aanleg van de Mannum-Adelaide pipeline, 1951  (S.A.Water,  creative commons)