615 - uit het radionieuws van 26 juni 1963: Robert Jasper Grootveld

Kennedy heeft zijn zegetocht door West-Duitsland afgesloten met zijn grote toespraak in Berlijn. Het ANP: “Wat de Amerikaanse president zei bracht de Berlijners tot groot enthousiasme. Tweeduizend jaar geleden kon men met trots zeggen ‘ik ben een Romeins burger’, Civis Romanus sum. Nu geldt hetzelfde voor Berlijn, zei Kennedy.” Zijn beroemde woorden die hij hierna uitsprak, ‘Ich bin ein Berliner’, hebben het ANP-radionieuws niet gehaald. Een uur later zat hij in het vliegtuig naar Dublin.
Verder uiteenlopend nieuws, deze woensdag 60 jaar geleden. In Jackson, Mississippi is voor het eerst een long getransplanteerd, in het lichaam van een 58 jarige gevangene met een ernstige longkwaal. “De gouverneur van Mississippi zal de gevangene gratie verlenen wegens zijn verdienste voor de zaak van de medische wetenschap.” Klinkt niet helemaal fris.
Om 13.00 uur nog meer VS: “Op de twintig gehuwde vrouwen in ons land werkt er één buitenshuis, in Amerika is dat één op de drie.” In het rapport van het Nederlands Instituut voor Efficiency waarin dit is bekendgemaakt staat ook: “één van de conclusies is dat van vrouwenarbeid een studie moet worden gemaakt.” Boeiende conclusie.
Het ANP ging anders om met persoonsnamen dan wij nu zijn gewend. “In de Bergse Maas is het stoffelijk overschot gevonden van de heer De Wit uit Alphen aan de Rijn, die gisteren na een aanvaring werd vermist.” En even later: “De 30 jarige Amsterdammer die bekend staat als de ‘anti-rook-magiër’ is veroordeeld tot een maand voorwaardelijke gevangenisstraf. De rechtbank bepaalde ook dat hij zich onder toezicht moet stellen van de reclassering en zich zo nodig moet laten behandelen door een zenuwarts.”
Ik had dat graag gezien, het moment dat de reclasseringsambtenaar zijn plan van aanpak voorlegt aan de onovertroffen Robert Jasper Grootveld, want daar gaat het over.

Foto: Robert Jasper Grootveld en Roel van Duyn, 1965 (Joost Evers, NA)

614 - uit het radionieuws van 25 juni 1963: Konrad Adenauer

Duitsland trilt van de Kennedy koorts. Na Keulen en Bonn gisteren, worden vandaag Frankfurt en Wiesbaden bezocht. Morgen is Berlijn aan de beurt, waar een miljoen mensen worden verwacht. Het is ook niet niks als je bedenkt dat 18 jaar geleden de Amerikanen met alle vernietigingskracht die ze konden mobiliseren Duitsland helemaal in puin hebben gebombardeerd. Met honderdduizenden burgerslachtoffers, zoals in Dresden waar veel vluchtelingen zaten omdat men vermoedde dat deze stad vanwege de rijke kunstschatten wel gespaard zou blijven. Niet dus. Het ANP citeert de Bondskanselier: “Adenauer zei dat de oorlog die Duitsland heeft vernietigd, door Duitsland zelf is uitgelokt, en dat Amerika een wijze en historisch zeldzame daad heeft gesteld door de verslagen vijand overeind te helpen.” Nooit eerder is een Amerikaanse president buiten de VS zo enthousiast ontvangen.

Wij hebben onze eigen besognes. Dat de formateur de PvdA leider Vondeling gisteren niet tijdig had ingelicht over zijn besluit de PvdA buiten de regering te houden zou te wijten zijn “aan de verkeerde berekening van de tijd die een militaire motorkoerier nodig zou hebben om van Den Haag naar Hilversum te rijden, waar Vondeling verbleef.”
Zijn reactie is typerend: “Professor Vondeling zegt dat hij de verontschuldigingen voor de voortijdige publicatie van de afwijzende brief die doctor de Kort hem schreef niet kan aanvaarden. Hij meent dat de formateur hem met één telefoontje tijdig had kunnen inlichten. Hij beschouwt niettemin de zaak hiermee als gesloten.” Zo doe je dat dus, superieur zelf de leiding houden. Laat ze in het stof bijten, die papen, met hun achterbakse trucs.

Foto: John F. Kennedy, Willy Brandt en Konrad Adenauer op 23 juni 1963. Een hoop geschiedenis bij elkaar (Collin Smith)

613- uit het radionieuws van 24 juni 1963: Anne Vondeling

Sinds de verkiezingen op 15 mei wacht Nederland op een nieuwe regering. Formateur de Kort heeft vandaag een belangrijke beslissing genomen. De grote vraag is, gaat de regering linksom (KVP, AR, CHU met de PvdA) of rechtsom (de confessionelen met de VVD). Hij kiest rechtsom en dat leidt tot ergernis bij de PvdA, op inhoudelijke én procedurele gronden. Wat gebeurde, de partijleider van de PvdA, professor Vondeling, werd door journalisten bevraagd over de uitslag die hij zelf nog niet had ontvangen. Het ANP: “De PvdA fractievoorzitter is zeer ontstemd over de wijze waarop het besluit van doctor de Kort is bekend gemaakt. Hij noemde het vrijgeven van het nieuws, zonder dat men er zeker van was dat hij de brief van de formateur had ontvangen, getuigen van een methodiek die tegen alle regels van fatsoen ingaat. De heer Vondeling zal in de loop van de avond via radio en televisie nader commentaar geven.” Oei, oei, daar gaan harde woorden vallen, Anne Vondeling was een man om rekening mee te houden. Geholpen heeft het niet. De hele Haagse politiek hangt tegenwoordig van lekken en overvallen aan elkaar.
Later brengt het ANP meer nieuws over fatsoensnormen in Den Haag: “B&W van Den Haag willen dat het bevuilen van de straat door bijvoorbeeld het weggooien van papier, strafbaar wordt gesteld. Zij zullen de kommissie voor de strafverordeningen verzoeken daar bepalingen voor te maken. In de raadszitting is ook het rioolwatervraagstuk ter sprake gekomen. Er zal een plan worden uitgewerkt om het rioolwater via buizen naar zee af te voeren. Het project zal 33 miljoen gulden kosten en voor de zomer 1966 gereed zijn.” Ik durf niet te vragen waar tot die tijd het rioolwater van de Hagenezen blijft.

Foto: 'prof. dr. Anne Vondeling wordt in de make-up nog wat bijgewerkt'  (Jac de Nijs, Nat. Archief) 

612 - uit het radionieuws van 23 juni 1963: Duitsers gek op Kennedy

Deze zondag, precies 60 jaar geleden, staat helemaal in het teken van het 10-daagse bezoek dat president Kennedy zal brengen aan Europa, vandaag te beginnen in West-Duitsland. Direct na zijn landing bij Keulen hield hij zijn eerste speech. Het ANP: “West Europa, zei Kennedy, is niet langer en broeikas voor een wereldoorlog, maar een instrument van eenheid en een voorbeeld van verzoeningsgezindheid; niet langer een hulpbehoevend gebied maar een krachtbron voor de vrije wereld. De enige oorlog die wij nu nog zoeken, aldus de Amerikaanse president, is de strijd tegen armoede, honger, ziekte en onwetendheid. Uw vrijheid is onze vrijheid.”
Die yanks weten het mooi te brengen. Het gaat er in als koek. Dat ze in Indochina al tot voorbij de elleboog in de shit zitten, zegt hij er niet bij. Maar allee, één onderwerp tegelijk graag. De Duitsers zijn helemaal gek van hem. Er waren ongeveer 2 miljoen mensen op de been om hem te begroeten. “Bij het stadhuis van Keulen brak de enthousiaste menigte door het politiecordon heen en omringde de president die, vele handen schuddend, met moeite zijn auto wist te bereiken. Tegen twaalf uur kwamen Kennedy en Adenauer aan bij de kathedraal waar ze de hoogmis hebben bijgewoond.” En zo gaat het de hele dag door.
Gelukkig biedt het ANP ook nog ruimte voor ander relevant nieuws: “In het Brabantse Oisterwijk zijn goochelkampioenschappen gehouden. De ere-prijs is gewonnen door René Anac uit Gouda. In de rubriek algemeen goochelen ging de eerste prijs naar Marianne uit Amsterdam.” Waarvan akte.

Foto: John F. Kennedy op de markt van Bonn, 23 juni 1963 (unknown photographer)

611 - uit het radionieuws van 22 juni 1963: 30.000 kuikens

Al dagenlang zit het Iraakse leger achter de ‘opstandige Koerden’ aan. Dat loopt uit de hand, Rusland had het in de VN al over volkerenmoord. Op een of andere manier wil het westen daar zijn handen niet aan branden. Dit is 60 jaar geleden. De Koerden zijn, voor zover ik kan beoordelen, nog steeds het haasje.
Dichter bij huis een ander drama. Een dag of vier geleden zijn 30.000 kuikens van ons land naar West Duitsland gesmokkeld en daar door de douane onderschept. Omdat smokkelwaar moet worden vernietigd zou dit het einde zijn voor deze 30.000 diertjes. Op dringend verzoek van de bewoners van het Duitse Ahaus, vlakbij Enschede, werd aangedrongen op het terugzenden van de kuikens naar Nederland. Maar de Nederlandse wetgeving verbiedt het herinvoeren van kuikens. Het ANP vandaag: “De regering van Noordrijn-Westfalen heeft geen genade voor recht kunnen laten gelden ondanks de vele protesten van dierenbeschermers en anderen. De diertjes zullen volgens Duitse voorschriften worden gedood.” Zouden die beesten in de tussentijd nog wat te eten hebben gehad van de Duitse douaniers, vraag ik me af. Anders zou het probleem zich vanzelf hebben opgelost. Zu spät, alle Küken sind tot.
Tot slot de communisten: “China verwijt de Sovjet Unie slapheid in haar houding tegenover het westen, zoals met name bleek bij de kwesties rond Cuba. Het Russische partijbureau wijst de beschuldigingen af en noemt ze lasterlijk en ongegrond maar vindt dat het uiterste moet worden gedaan om de eenheid in het communistische kamp te bewaren.” Later hoorde je dat ook in Nederland Maoïsten, Trotskisten, Leninisten, Stalinisten en andere -isten niet meer samen door de deur konden. Ze zoeken het maar lekker uit, dacht ik dan.

Foto: Meisje met kuikens (D. Moedrik, Anefo, Nat. Archief)

610 - uit het radionieuws van 21 ju i 1963: Johan Boskamp

Nou, hè, hè, we hebben een nieuwe paus. Hij heet Giovanni Montini en hij kiest ervoor als Paulus 6 verder door het leven te gaan. Om 12.15 uur wijdde het ANP er een extra uitzending aan en meldde onder meer: “Toen de kerkvorst op het balkon verscheen brak er een overweldigend applaus los. Meer dan 100.000 mensen waren samengestroomd. Het feestelijke klokgelui van de St Pieter werd spoedig overgenomen door de honderden andere kerken in Rome. Fabriekssirenes begonnen te loeien en duizenden automobilisten claxonneerden.”    Groot feest dus. En dan meldt het ANP dat “de nieuwe paus is geboren in Concesio een dorp in de omgeving van Sotto il Monte.” Hè, wat, daar is de vorige paus geboren. Twee pausen uit één dorp, dat is statistisch gezien wel heel bijzonder. Ik heb dat even uitgezocht: Johannus 23 kwam uit de buurt van Bergamo, de nieuwe uit de buurt van Brescia, dat is een klein uurtje rijden. Op wereldschaal, inderdaad verdacht dicht in de buurt.

In ons land gaat het dagelijks leven in al zijn hevigheid gewoon door. Zo horen we dat gisteravond de acteur Johan Boskamp is gehuldigd omdat hij voor de 2500-ste keer een hoofdrol in het blijspel ‘Potasch en Perlemoer met vakantie’ had gespeeld. Stel je even voor dat je 5 keer per week hetzelfde stuk speelt, dat zijn dan 500 weken en dat is meer dan 10 jaar. Ik heb geen idee hoe dat in die bovenkamer werkt bij de heer Boskamp, maar hij behoort ongetwijfeld tot ‘de groten van het vak’. Bravo.

Foto: acteur Johan Boskamp in 1966 (Jac de Nijs, Anefo)

609- uit het radionieuws van 20 juni 1963: de kolenboer

Al vier keer zwarte rook uit de pijp op de Sixtijnse kapel. Daar zitten 80 kardinalen bijeen die steeds opnieuw stemmen om een van hun tot paus te maken. Maar dan moet deze goede man wel minimaal 54 stemmen krijgen. Ik probeer me waardige, bedachtzame oude mannen voor te stellen, maar er zullen ongetwijfeld ook opgewonden standjes tussen zitten die enorm gaan lobbyen tussen de stemrondes door. Onruststokers die zelf geen enkele kans maken, maar wel de boel verzieken. Leer mij de papen kennen.

Verder binnenlands nieuws: “De ereprijs voor de beste straatmaker, de zilveren kaphamer, is gewonnen door de heer Graaumans uit Gilze. Hij behaalde in de groep die de 5-jarige opleiding heeft gevolgd 843 punten.” Ik heb grote bewondering voor wat ze allemaal kunnen met hun klinkers, maar een 5-jarige opleiding? Ik neem aan een deeltijdopleiding, maar toch.
Staatssecretaris Gijzels ziet, met de komst van het aardgas, de toekomst van de brandstofhandelaren duister in. “Men is het er over eens dat zij nooit een rol zullen spelen bij de verkoop van aardgas, maar wel misschien bij de verkoop van de daarvoor bestemde apparaten.” Kijk, dat is nu een dooie mus. Ik zie de beresterke kolensjouwer nog zo voor me, met zijn zwarte nek en zijn leren schouderstuk. Maar ik zie hem helemaal niet als installateur van de nieuwe centrale verwarming.
Het was anders een hele happening als zo tegen oktober de kolen werden geleverd. Eerst de kelderdeur afplakken en dan verdwenen er 40 zakken antraciet in het kolenluik. Mijn moeder in de stress. Met een beetje foute wind of een onhandige kolensjouwer zat het hele huis onder het stof. Wie wil dat?

Foto: Kolenboer en bloemenmeisjes in de Kerkstraat, Haarlem 1963 (Cees de Boer, Noord-Hollands Archief)

608 - uit het radionieuws van 19 juni 1963: 'de Nederlandse huisvrouw'

Om 18.00 uur komt het ANP met een heerlijk nummertje vroege jaren 60 onder het kopje ‘Huisvrouw prijsblind’: “De voorzitter van de Nederlands Christelijke Ondernemersbond Electrotechniek en radio, de heer Smouter, vindt dat de Nederlandse huisvrouw blind is voor prijzen. Zij is zó gefascineerd door het verzamelen van zegeltjes, dat ze een massa geld uitgeeft voor artikelen, die niet strikt nodig zijn. Bovendien, zei hij, wordt dan ook nog teveel betaald doordat men geen prijzen vergelijkt. De heer Smouter pleitte in dit verband voor een betere controle op inkomensbesteding.” Een serieuze aantijging en waarop gebaseerd?
Ik heb het echtpaar Smouter nooit gekend, maar ik krijg nu toch het sterke vermoeden dat pa Smouter van mening is dat mams een gat in haar hand heeft. N=1 zeggen we dan.

"Etten-Leur krijgt een nieuw eigen NS station." Dat hoor je niet zoveel, er verdwijnen meer stations dan dat erbij komen. Maar soms tast Prorail en/of de overheid toch in de buidel. Zo was ik zelf getuige van de opening van het nieuwe NS station Amsterdam Science Park. De UvA investeerde in die buurt zoveel honderden miljoenen dat ze overheid en NS konden pressen ter plaatse een nieuw station te openen om zo de studenten snel en veilig op college te krijgen. Het werd een soort veredelde tramhalte halverwege het toch al korte stukje Muiderpoort - Diemen. De internationale studentengemeenschap op de Bèta-faculteit noemde het al snel ‘Science Park Hauptbahnhof’.

Foto: Demonstratie stofzuiger en haardroger in een. 1962 (Jac de Nijs, Anefo)

607 - uit het radionieuws van 18 juni 1963: onze militaire gezindheid

Soms hoor je in het radionieuws nog de benepen jaren 50 doorklinken; een andere keer kun je, met wat goede wil, de frisse eigenzinnigheid van de jaren 60 herkennen. Met alle reserves natuurlijk want het is maar net met welke bril je kijkt.
Neem vandaag, over het leger dat mensen tekort komt. Het ANP om 13.00 uur: “De wervingsacties van de koninklijke land- en luchtmacht zijn geen succes. Er is geen sprake van dat het personeelstekort bij de krijgsmacht drastische wordt ingelopen. Aldus de heer Dekker, voorzitter van de vereniging van onderofficieren. Belemmeringen voor de wervingsactie zijn naar zijn oordeel de discipline in de krijgsmacht, de lange en onregelmatige werktijden en de geringe militaire gezindheid van het Nederlandse volk. De sfeer in de krijgsmacht moet volgens de heer Dekker worden verbeterd. De discipline zou van verscheidene scherpe kanten kunnen worden ontdaan door een herziening van het militaire straf en tuchtrecht. Verder vond hij dat de salarissen van de militairen niet in een billijke verhouding staan tot andere rijkssalarissen.”
De ‘militaire gezindheid van het Nederlandse volk’! Ik zou zeggen: Dekker doe je best, maar deze strijd ga je de komende 20 jaar niet winnen. Alhoewel... mijn klasgenoot Peter B. bleek legerarts te zijn geworden, en ging met een grote smile op zijn 55ste met pensioen. Hij was er erg mee in zijn nopjes.

Foto: Opleiding onderofficieren, Wezep 1960  (Van Oorschot, Anefo) 

606 - uit het radionieuws van 17 juni 1963: de 'archimandriet'

In Rome is de officiële rouwperiode vanwege het overlijden van de paus afgesloten met een plechtige requiemmis. Jan en alleman wil daarbij zijn. “Nederland was vertegenwoordigd door een speciale missie, bestaande uit de minister van Buitenlandse Zaken, mr. Luns, de ambassadeur in Vaticaanstad, graaf de Marchant et d’Ansembourg en de kamerheer in buitengewone dienst van Hare Majesteit de Koningin, baron van Voorst tot Voorst.” Allemaal op het radionieuws, lekker belangrijk.
Later wordt het boeiender: “Voor het eerst sinds de scheuring tussen de oosterse en de westerse kerk in 1054 werd de requiemmis bijgewoond door vertegenwoordigers van de Russische Orthodoxe kerk, aartspriester Witali Borowoi en de archimandriet Wladimir Kotliarof.” Hoe zou dat gaan? Ze krijgen daar in Moskou een uitnodiging en zeggen: wij hebben toch ruzie met die lui in Rome, al een jaartje of 900. Waar ging dat over, weet iemand dat nog? Zijn we nog steeds boos of zeggen we, OK zand erover. Dat laatste kennelijk.
Wat een archimandriet in het dagelijks leven doet, vermeldt het ANP niet. Ik zal het verklappen, het is belangrijke abt, een hoge geestelijke uit het kloosterleven.
Verder binnenlands nieuws: "Een inwoner uit Broek in Waterland tekent beroep aan tegen de hinderwetvergunning die Amsterdam heeft afgegeven om vlakbij het dorp vuil te storten. Hij wees op de duizenden ratten en andere dieren die in de steeds groter wordende hoeveelheid vuil welig tieren en de ondraaglijke stank door broei die soms ook brand veroorzaakt.” Dat moet de Volgermeerpolder zijn, 40 jaar later aangewezen als de meest vervuilde locatie van Nederland, met dank aan oa Philips Duphar. Nota bene: de ambtenaar die in 1980 het eerste gifvat ontdekte en aankaartte werd direct ontslagen.

Foto: Archimandrite Antony, chief of the Russian Ecclesiastical Mission  (Matson Collection, public domain) 

605 - uit het radionieuws van 16 juni 1963: grijze rook

De laatste keer dat een paus werd gekozen was de kleur van de rook zo onbestemd dat de boodschap niet doorkwam. De kardinalen gaan dit keer gebruik maken van moderne technieken. Hou je vast.
Het ANP: “Bij de aanstaande pauskeuze zal, behalve van de traditionele rook, ook gebruik worden gemaakt van een systeem van lichtsignalen. Vanuit de Sixtijnse kapel zal een elektrische leiding worden aangelegd naar Radio Vaticaan, aan de overzijde van het St Pietersplein. Wanneer er zwarte rook uit de schoorsteen komt, zal er één lamp gaan branden. Komt er witte rook, als teken dat er een paus is gekozen, dan gaan twéé lampen branden. Daarnaast wordt er voor gezorgd dat het kacheltje in de kapel de witte rook witter en zwarte rook zwarter maakt. Dit gebeurt door bij de stembriefjes materiaal te doen dat voor lichtkogels wordt gebruikt.” Ik heb het niet zo op die wereldvreemde prelaten van de RK-kerk, maar dit is wel een staaltje van oplossingsgericht denken waar ik mijn hoed voor afneem.

Nee, dan de Russen. Die hebben vandaag de Wostock Zes gelanceerd met aan boord Valentina Tereshkova, de eerste vrouwelijke ruimtevaarder. “Premier Chroesjtsjov heeft al met haar gesproken, tegelijk met overste Bykovsky die op dat moment in de Wostock Vijf met zijn 49ste baan om de aarde bezig was.” Misschien de Russen vragen om de communicatie met de kardinalen in de Sixtijnse kapel te laten regelen.
“Amerika is voorlopig niet van plan een vrouw de ruimte in te sturen. Het Amerikaanse bureau voor de ruimtevaart heeft gezegd dat dit ver in de toekomst ligt.” meldt het ANP. Verdere argumentatie ontbreekt, dus dit is kennelijk vanzelfsprekend.

Foto: Rooksignaal uit de Sixtijnse kapel (David Lees, public domain)

604 - uit het radionieuws van 15 juni 1963: in space

Opvallend veel sport op de radio, deze zaterdag 60 jaar geleden. Er wordt getennist, gewielrend, gevoetbald en er is ‘automobilisme’. Dat betekent vandaag de ‘24 uur van Le Mans’. Om elf uur meldt het ANP: “Bij een botsing tijdens de 24-uurs rit van Le Mans is de Braziliaan Heinz om het leven gekomen” waarna een hele toelichting over de toedracht. Ik begrijp dat de deelnemers op een circuit van 13,6 km zoveel mogelijk rondjes moeten rijden gedurende, ja, 24 uur. Het ‘team’ van 3 coureurs rijdt tegenwoordig zo’n 5000 km, een gemiddelde van meer dan 200 km/u. Er komen honderdduizenden mensen op af, niet zonder risico. Ik lees dat in 1955 een auto in het publiek is terechtgekomen waarbij de coureur en 82 toeschouwers om het leven kwamen. In 1963 won team Ferrari met 4561 km, maar dat zal het ANP morgen wel melden.
Dit is allemaal peanuts vergeleken met de snelheden van de Russische astronaut Valery Bykovsky die, toen hij vanmorgen wakker werd, met zijn 16e rondje om de aarde bezig was. “Boven de Verenigde Staten zond hij zijn beste wensen uit naar wat hij noemde het ijverige Amerikaanse volk” meldt het ANP. Opvallend. Wil Valery een wit voetje halen?
Verder binnenlands nieuws: “In het Haagse Laakkwartier is het gisteravond tot ernstige moeilijkheden gekomen tussen 300 jongelui en de politie. De politie die met zes jeeps ter plaatse verscheen deelde rake klappen uit, maar kreeg ze ook zelf. Vier agenten liepen verwondingen op. Acht Haagse knapen van 15 tot 18 jaar werden aangehouden. Ze zijn vannacht verhoord en vanmorgen vroeg weer ter beschikking gesteld aan hun ouders.” Dat laatste, daar had ik graag meer details van gezien. Zijn ze ‘heengezonden’ of letterlijk thuis gebracht? Ik vermoed het eerste.

Foto: Sovjet Postzegel voor Valery Bykovsky, juni 1963

603 - uit het radionieuws van 14 juni 1963: Tijdcapsules

Ruimtevaart is altijd een hit op het radionieuws. Vandaag opnieuw, nu de Russen de Wostock Vijf hebben gelanceerd. Aan boord zit Valery Bykovsky die rond de aarde cirkelt met een gemiddelde omlooptijd van 88 minuten. Dat lijkt me ook wel heel sensationeel om binnen een kleine anderhalf uur alle continenten onder je te zien wegglijden. Wat het ANP ook ieder uur memoreert is dat in de volgende capsule een Russin zal plaatsnemen.
Gekkigheid op het nieuws van middernacht: “Aan het slot van de wereldtentoonstelling in New York zal een capsule onder de grond worden opgeborgen met gegevens over de tegenwoordige leefomstandigheden van de mens. Het is de bedoeling dat de capsule over 5000 jaar wordt opgegraven. In 1937 is ook al een capsule ingegraven, bestemd om te worden geopend in het jaar 6939.”   Wat een rare eigenwaan, wat een geldingsdrang. Alsof de poppetjes dan hun wijnkelder betreden en zeggen, hé hier liggen er twee uit 1937 en 1963. Welke zullen we eerst doen?
Ik herinner me een huwelijksfeest midden jaren 90 waar ook een tijdcapsule werd bedacht. Er was een kist waar alle gasten iets persoonlijks in moest deponeren, en deze kist zou door het bruidspaar pas over 25 jaar mogen worden geopend. Huisgenote J bedacht om haar beha in de kist te gooien, maar vergat in alle commotie dat ze daarin haar geld bewaarde. Vlak voordat de kist sloot zagen we dat zich een briefje van 50 gulden losmaakte van de beha. Te laat, de kist viel dicht en ging op slot.

Foto: Burial of the Plymouth Miss Belvedere as a time capsule, Tulsa, Oklahoma 1957.

602 - uit het radionieuws van 13 juni 1963: 'Klapwijk'

Het MKB heeft de gevolgen van de strenge winter in kaart gebracht. “De omzet steeg in de brandstoffenhandel, de drank, de textiel en de voeding. Slechter ging het bij de kappers en de schoenreparateurs.”
Eerder schreef ik al dat je in die jaren zo vaak over scheepsaanvaringen hoort. Vandaag was het weer enorm raak: “Tijdens dichte mist in het Engelse kanaal zijn vier schepen op elkaar gevaren. De Carmen, een Panamees schip, had eerst een aanvaring met een Turks schip en daarna met een Engelse tankboot. De Turk ramde, na zijn aanvaring met de Panamees, een Griekse boot.” De Panamees is gezonken, de rest kon blijkbaar op eigen kracht verder.
In Muiden is weer een kruithuis ontploft. De schade is aanzienlijk. Tot in Weesp, op 4 kilometer afstand, gingen ruiten aan diggelen. “De knal werd in de wijde omtrek gehoord tot in Urk en Den Haag.” Dat van Urk wil ik geloven, zo’n 50 km over het water. Maar Den Haag?
Klopt mijn herinnering dat die kruitmolen in Muiden heel vaak de lucht inging? Ja, die klopt. De Krijgsman, zoals de fabriek van ouds heet, kende explosies in 1924, 1925, 1947, 1948, 1949, 1963, 1966, 1972 en in 1983 (2x). Veel inwoners van Muiden pleitten na de explosie van 1972 ervoor de fabriek te sluiten. De directie verweerde zich met de visie dat Muiden was uitgebreid richting fabriek, niet andersom. Ha, ha, zo lust ik er nog wel een. Maar de fabriek bleef. De nabij gelegen buurt wordt nu Klapwijk genoemd.
In 2003 gaat na meer dan 300 jaar de deur van de kruitfabriek definitief op slot. Na Enschede (mei, 2000) wil niemand nog enig kruit in de buurt van woonhuizen.

Foto: De 'Klapwijk' in Muiden, na de explosie van 1966 (Rob Kroon, Anefo)

601 - uit het radionieuws van 12 juni 1963: Saigon

In mei 1960 is er een volkstelling geweest, het CBS komt nu met de cijfers. Beetje laat, maar allee. Nederland telde 11,5 miljoen inwoners. Het ANP geeft nog wat andere weetjes, zoals: “Het grootste deel van de bevolking, 58% woonde eind mei 1960 in de plaats van geboorte.”
In Delft zijn 9 jongelui veroordeeld wegens het veroorzaken van relletjes in de binnenstad. “De officier van justitie zei in haar requisitoir het beangstigend te vinden dat er jongelieden zijn die welbewust de burgerij en de politie het leven zuur te maken.” Hè, hè, Columbus ontdekt Amerika, zeggen we dan.
In Engeland heeft een commissie olv lord Dilhorne “de zekerheid gegeven dat het gedrag van de oud-minister van Defensie, Profumo, geen schade heeft berokkend aan de veiligheid van het land.” Dat verbaast me niets. De kans dat Christine Keeler BNU (buskruit niet uitgevonden) voor, tijdens of na de daad geheimen ontfutselde aan Profumo om deze door te geven aan Den Rus, lijkt me minimaal. Dat hij met zijn geneuk buiten de deur chantabel werd, is wel link natuurlijk.
“In Saigon heeft de politie tempels gesloten waar wordt gebeden voor de monnik die zich gisteren levend heeft verbrand uit protest tegen de achterstelling van boeddhisten.” Dit is de enige vermelding van het ANP van deze wereldschokkende gebeurtenis. Althans, bij mij kwam dit behoorlijk binnen. Ik zag de foto’s in de Paris Match. Daar had mijn vader een abonnement op genomen om, zo heb ik altijd begrepen, het onderricht in de Franse taal van zijn vier opgroeiende kinderen te ondersteunen. Ik zat nog op de lagere school en keek dus alleen naar de plaatjes. Heftige plaatjes, zoals vorige week Christine Keeler schrijlings op de stoel en nu deze.

Foto: Self-immolation of Thich Quang Duc, june 11, 1963 (Malcolm Browne, public domain)

600 - uit het radionieuws van 11 juni 1963: schrootfraude

Ieder uur geeft het ANP tot in detail een update over de situatie op de Universiteit van Alabama, in Tuscaloosa. Daar heeft gouverneur Wallace zich bij de voordeur geïnstalleerd om wederom hoogstpersoonlijk de inschrijving van twee zwarte studenten te verhinderen. Kennedy heeft hem openlijk gewaarschuwd dat hij direct de macht zal overnemen en federale troepen opdracht zal geven de inschrijving alsnog te laten plaatsvinden. Vlak voor middernacht meldt het ANP: “Wallace verscheen in de deuropening waarin hij de twee studenten de doorgang had belet, keek naar de troepen en stapte vervolgens in zijn auto waarmee hij het terrein verliet.” Genoeg voor vandaag.

En dan Rotterdam: “De echtgenote van de burgemeester van Rotterdam, mevrouw van Walsum-Quispel, heeft voor het nieuwe hoofdkantoor van Unilever een beeldhouwwerk onthuld van de kunstenaar Wessel Couzijn. De bronzen abstracte plastiek, die de naam ‘Belichaamde eenheid’ draagt, is 6 meter hoog, 14 meter breed en 8 meter diep. De heer Couzijn heeft er drie-en-een-half jaar aan gewerkt.” Die afmetingen maken me nieuwsgierig, het beeld is snel gevonden. ‘Het stelt volgens de beeldhouwer het margarine- en zeepconcern voor zoals de buitenstaander het ziet: onbegrijpelijk, terwijl men toch voelt dat er ergens een ordenende geest achter schuilt’ schreef de Telegraaf. Klare taal. Zo ook uit de mond van de burgemeestersvrouw: ‘Zij was bang dat het grote, misschien domme, misschien hardleerse maar zeker onbarmhartige publiek van leken moeite zou hebben met het beeld’ lees ik op het internet. Dat moet je nu niet zeggen, toen ook niet trouwens. De oorspronkelijke titel was ‘The Manipulator’ maar deze werd vervangen door ‘Corporate Entity’. Dat werd weer vertaald met ‘Belichaamde eenheid’. De Rotterdammers noemden het al snel ‘Schrootfraude’. In 1992 is het verplaatst van de Rochussenstraat naar het Weena.

Foto: mw. Van Walsum-Quispel onthult ‘Belichaamde Eenheid’ van Wessel Couzijn, 11 juni 1963 (Ary Groeneveld, Stadsarchief Rotterdam)

599 - uit het radionieuws van 10 juni 1963: stereofonische muziek

Belangwekkend nieuws vandaag voor muziekliefhebbers: “De PTT gaat met ingang van 22 juni stereofonische radio-uitzendingen verzorgen. Zij zal dan via de draadomroep elke zaterdagochtend van 10 tot 12 uur een Frans stereofonisch programma doorzenden. Voor de ontvangst van deze programma’s moet door de PTT een tweede programmakiezer worden geplaatst, waarbij de luidsprekers moeten worden aangesloten op de kanalen 3 en 4.”
Abacadabra voor de leek, destijds, dus voor 95% van de luisteraars. Bij ons thuis kwam begin 1964 een koffergrammofoon in huis, een draagbare draaitafel met in het deksel de luidspreker. Hij draaide 16, 33 of 45 toeren per minuut. Jammer voor onze bescheiden collectie 78-toeren platen, maar dat is de prijs voor modernisering. Het armpje telde twee naaldjes, M en S. Met veel snoeren en stekkers lukte het me de oude houten radio ook aan te sluiten. Met de naald op S moest nu stereo muziek hoorbaar zijn. Het geluid kwam inderdaad van twee kanten, maar of dit stereo was?
Vergeleken met het soms ronduit scabreuze Polygoon-journaal is het ANP radionieuws een baken van serieuze feitelijkheid. Heel af en toe laat de redactie zich verleiden tot een lichte vorm van humor, zoals vandaag: “Een inwoner van Urk heeft een poging een stierengevecht te leveren moeten bekopen met een flinke wond in zijn buik. Het plan ontstond tijdens een bijeenkomst van de jongeman met vrienden in een weiland buiten het dorp, waarbij een meegebracht glaasje enkele malen de ronde deed. De stier aanvaardde de uitdaging en nam de man op de horens. De torero van Urk ligt in het ziekenhuis.” Dit gaat voor ANP heel ver.

Foto:  een oud model Philips koffergrammofoon (Marktplaats)

598 - uit het radionieuws van 9 juni 1963: traangas te koop

Het ANP wordt geacht bij de samenstelling van het radionieuws op een evenwichtige wijze in de behoeften en belangstelling van de verschillende zuilen en bevolkingsgroepen te voorzien. Over het algemeen, zo is mijn oordeel, komen de katholieken er bovengemiddeld goed vanaf. En zeker nu er een paus dood is, is de nieuwsgaring erg rooms georiënteerd. Wat mij verbaast is dat al dat roomse nieuws, inclusief het bijhorende jargon, ogenschijnlijk klakkeloos en zonder verdere toelichting over heel Nederland, dus ook het protestante volksdeel wordt uitgestrooid. Zoals vandaag om 22.30 uur: “Het college van kardinalen heeft opdracht gegeven aalmoezen te geven aan de armen, ter nagedachtenis aan wijlen Paus Joannes de 23e.” En dan volgt nog wat informatie over de pausverkiezing in de Sixtijnse kapel en alle poespas die daarbij hoort. Maar het idee dat je op de radio moet horen dat ‘de kardinalen’ vinden dat dit de tijd is om aalmoezen aan de armen te geven. Wie bedenkt zoiets? Laat hen zelf eens een rondje geven, die rijke RK-kerk. Afijn, rustig blijven.
En dan nieuws uit Zuid-Afrika, waarbij ik me ook afvraag, waarom. Het ANP: “Blanke inwoners in Transvaal, die 18 jaar en ouder zijn, kunnen in de wapenwinkels spuitbusjes met traangas kopen. De busjes, die ongeveer 40 gulden per stuk kosten, kunnen in de binnenzak worden meegedragen. De kopers hoeven geen vergunning te hebben, maar moeten zich wel legitimeren en tekenen voor ontvangst. Met de inhoud van een busje kan iemand op 4 meter afstand 10 minuten worden verblind.”
Achter het woord busje stond eerst “een uitvinding van een voormalige gasdeskundige van het Duitse leger”, maar dat heeft de nieuwslezer doorgestreept. En gelijk had die. Het item is zo al erg genoeg.

Foto:  Army pepperspray training in the US  (public domain) 

597 - uit het radionieuws van 8 juni 1963: 'idealisme in brons'

Het plan om een wisselend aantal Arabische staten te laten samengaan in een Arabische eenheidsstaat ligt al maanden in de week. Soms lijkt het dichtbij, dan is er weer ruzie. Vandaag meldt het ANP optimisme, met de Egyptische president Nasser als aanjager. “De landen zijn vastbesloten. De bevolking zal binnenkort in een referendum over een federatie van Egypte, Syrië en Irak haar oordeel kunnen uitspreken.”
Minder optimistisch is men in het zuiden van de VS waar in sommige plaatsen vanwege de aanhoudende rassenrellen de noodtoestand is afgekondigd. “De politie volgt iedere beweging van de extremistische organisatie Ku Klux Klan die vanavond in Tuscaloosa in Alabama een grote vergadering zal houden.”
Verder binnenlands nieuws. “Vertegenwoordigers van sociale organisatie en politieke partijen uit Noord-Holland hebben eenstemmig besloten tot vorming van een commissie die een actie zal voeren om de Noordkop te bestemmen als ontwikkelingsgebied. Zij zijn van mening dat het departement van Economische Zaken geen oog heeft voor de crisis in dit gebied.” Ik kende die naam niet; het is gewoon de Kop van Noord-Holland, dus alles boven Alkmaar. Dat ze het daar zo kwaad hadden is ook nieuw voor mij.
En dan onder het kopje ‘Idealisme in brons’: “De Engelse beeldhouwster Barbara Hepworth heeft opdracht gekregen een bronzen beeld te maken dat zal worden geplaatst voor het hoofdkantoor van de Verenigde Naties in New York. Het moet een abstract werk zijn, geïnspireerd op de persoon en het idealisme van de Dag Hammarskjöld, de vroegere secretaris-generaal van de Volkerenorganisatie.”
Nu ben ik gelijk benieuwd of dat is gelukt. En ja, het staat er. Zeker, abstract. Ook anekdotisch: Bij alle ellende zag Dag Hammarskjöld er altijd nog wel een gat in.   Flauw...

Foto: 'Singel Form' by Barbara Hepworth, dedicated to Dag Hammarskjöld. Opening by Sec.Gen. Oe Thant   (de-ocaaoca.blogspot.com) 

596 - uit het radionieuws van 7 juni 1963: John Profumo

Vandaag is in Rotterdam een boot ‘de prinses Christine’ gedoopt. Ho, hu. Is de naamwisseling al gepasseerd? En is die aan mijn aandacht ontsnapt of niet door het ANP gebracht? En dan blijkt dat jongstleden 4 april het ANP heeft bericht: “HKH Prinses Marijke zal voortaan Christine heten.” Dus toch, precies toen ik buitenlands was.
Om 22.30 uur meldt het ANP: “In de zes landen van de Europese gemeenschap zijn vorig jaar 35.000 mensen bij verkeersongelukken om het leven gekomen. 960.000 verkeersdeelnemers liepen verwondingen op.” Dat zijn hoge cijfers. In Nederland hadden we in 1950 ca.1000 verkeersdoden. In 1972 het maximum met ca 3200. Nu, laatste telling 2022, zijn het er 724, een afname van 77%. Maar wel nog iedere dag 2.
Buitenlands nieuws: “De Engelse Labourpartij wil een debat over het aftreden van de minister van oorlog, John Profumo. Deze bewindsman heeft gisteren zijn portefeuille ter beschikking gesteld wegens zijn relatie met een Londens fotomodel. Profumo heeft aan Koningin Elisabeth verzocht niet het protocollaire bezoek aan haar te hoeven afleggen. Zij heeft dit verzoek ingewilligd.”   Dat was een groot schandaal, want dit model, Christine Keeler, had het -naast diverse anderen- ook met Jevgeni Ivanov, de militaire attaché van de Russische ambassade. Ja, dan zijn de rapen gaar. Maar zoals dat gaat: de heisa erom heen neemt een eigen vlucht. Fotograaf Lewis Morley had net voor een nooit uitgebracht film opnames van Keeler gemaakt. In het contract stond dat ze ook naakt op de foto moest maar daar had ze geen zin in. Toen bedacht Morley dat ze schrijlings op deze namaak Arne Jacobson stoel kon gaan zitten. In alle opzichten een gouden vondst. De rest is geschiedenis. Profumo af, de stoel iconisch, Keeler onsterfelijk, Morley binnen en ik als 10-jarige best opgewonden.

Foto: 1963, Christine Keeler op de nep-Arne Jacobson stoel, nu te zien in het V&A-museum  (foto: Lewis Morley)