Martinus Nijhoff vertaalprijs

Gisteren, 18 april, was ik in gebouw Felix Meritis aanwezig bij de uitreiking van de Cultuurfonds Vertaalprijs Martinus Nijhoff 2024 aan Paula Stevens. Je zou kunnen zeggen dat het een 'doorsnee' prijsuiteiking was met feestelijke lofredes, een muziaal intermezzo, een ontroerend dankwoord en een 'god wat doe jij hier' borrel na afloop. 
Toch staat de dag nu in mij geheugen gegrift als bijzonder. En dat is vanwege een paar, voor mij, hernieuwde inzichten die door de keuze van de sprekers, de aard van de prijs en bovenal de kwaliteiten van de winnaar werden aangedragen. 
Het begon met twee sprekers, de ceremoniemeester Sahand Sahebdivani, en de dichteres Nisrine Mbarki. Beiden al lang in Nederland, onze taal bovengemiddeld machtig, maar overduidelijk met hun ziel, zoals Sahand het zei, ook op andere plekken in de wereld verankerd. Ze maakten overduidelijk dat 'vertalen' voor hun een onontkoombaar deel van hun bestaan is geweest en nog is, bijvoorbeeld vroeger als hulp voor hun ouders die onze taal niet machtig waren. Een voortdurend zoeken naar taalkundige en daarmee dus ook culturele interpretaties. Wat wordt hier bedoeld, wat zit hier achter, mag ik dit zo interpreteren, moet ik dat nu beslissen?  
Een perfect perspectief voor de introductie van Paula Stevens (1955) die met haar ongelooflijke staat van dienst als literair vertaler zich heeft gespecialiseerd in het Noors. Zij introduceerde ons in haar vak waarbij mij, meer dan ooit eerder, duidelijk werd dat je dan niet één maar twéé talen volledig, maar echt helemaal, moet beheersen. Altijd op zoek naar dat ene, juiste woord. Hoe ze dagen lang in de leer ging bij wevers, molenaars, viskwekers, om de vaktermen te leren die zij daar in Noorwegen hanteren en die -hoogstwaarschijnlijk- Nederlandse tegenhangers hebben. De toewijding, het geduld en de verantwoordelijkheid  waarmee de zeer sympathie Paula Stevens haar vak invulling geeft is even jaloersmakend als onnavolgbaar. 24/7, altijd 100% opgezogen door het werk waar ze in verzeild is geraakt. 
En daarna de perfecte afronding, de lofrede van de gevierde Noorse auteur Johan Harstad (o.a. 'Buzz Aldrin, waar ben je gebleven?' en  'Max, Micha & het Tet-offensief'). Hij is inmiddels dik bevriend met Paula, maar het voorkomt niet dat hij altijd een beetje schrikt als ze belt, want niemand stelt zulke moeilijke vragen over zijn brontekst in het Noors als Paula. Zij is degene die de inconsequenties eruit haalt en die de interpretatiedilemma's, waar de vertaler op stuit, aan hem presenteert en waarop hij dan het antwoord schuldig moet blijven. Hij heeft haar inmiddels zo hoog, dat hij zegt: jij beslist, Paula, ik heb 100% vertrouwen in je keuze.
Ik wist het al,maar na deze middag is mijn ontzag en bewondering voor goede vertalers met nog een factor 10 gestegen.  Hulde, aan Paula en al haar collega-vertalers.   
Foto:  Paula Stevens en Johan Harstad.  Amsterdam, 18 april 2024

Madame Grigri, of de Venus van Aguégués

Pur.  Fijn maar ook lastig materiaal om mee te werken.
Madame Grigri heeft een houten geraamte waardoor ze rechtop blijft staan. 
Verder is ze 100% pur. En verf natuurlijk, veel verf. 
Ze heeft drie jaar in aanbouw in mijn werkplaats gestaan. 
Ongeverfd, dus in pur-geel, noemden de kleinkinderen haar het 'mayo-monster'. 
Goed gevonden, ze leek ook wel uit mayonaise opgebouwd.
Ze zijn erg aan haar gehecht. Tobias van zes wil haar graag erven als ik dood ga.
Dat lijkt me een goede bestemming.
Dat is voor het eerst dat iemand iets 'claimt' voor later.
Het voelt wel goed, in ieder geval één persoon die haar waardeert.

Hoog water

De hoge waterstand in het IJsselmeer maakt dat het Markermeer niet of nauwelijks kan lozen. 
En dat is bij ons, wonend aan het Buiten-IJ, of meer speciaal de Diemerparkbaai, zichtbaar.
Het water steeg zo hoog dat het de drijvende steigers bijna van de palen tilde. Net niet.
Zeer uitzonderlijk.

religieuze kunst

Bij het ordenen van mijn schoenendozen vol foto's  stuitte ik op deze foto die ik in 1975, dus ongeveer 50 jaar geleden maakte in Italië. In Florence (meen ik, het kan ook Sienna, Lucca, Pisa zijn geweest) doolde ik in een kloosterkerk en voelde aan iedere deur die dichtzat. Zo belandde ik op een voor het publiek afgeschermde binnenplaats, een wegzet voor rommel, met aangrenzend een werkplaats waar reparaties werden verricht. Heel veel troep, stof en rommel. En ergens achteraf stond dit levensgrote beeld tegen een muur. In mijn herinnering was het brons, maar hoe het dan is gemaakt is mij niet duidelijk. Als je dit moet gieten, ben je nog niet klaar.
Het was zeker geen gips. Ik had deze foto gemaakt en wilde het beter bestuderen, toen ik werd betrapt op 'verboden' terrein en weggestuurd. Te bleu en te onbekwaam in het Italiaans om te blijven en te vragen naar de herkomst en betekenis van dit beeld. 
Te laat, nu. Ik kan niet lezen wat boven haar hoofd staat geschreven. Wie is zij, wat heeft ze misdaan? En wie heeft haar vervaardigd in opdracht van wie. Ooit ga ik het weten.

FACTS, NOT OPINIONS

Dit opschrift in de timpaan van 99 Southwark Street in Londen spreekt me erg aan. Hoe actueel, maar het staat op een gevel uit 1874. Het is de ingang van het Testing Museum, gewijd aan het werk van David Kirkaldy (1820-1897) die midden in de industriele revolutie merkte dat het ene ijzer het andere niet is. Er waren geen normen, geen standaarden voor de sterkte van buizen, stangen, rails, kettingen, balken, bouten en moeren, met het gevolg dat het af en toe met al die 'moderne' gietijzeren en stalen contructies helemaal fout liep. 
Hij bouwde zijn 'universal testing machine' die bijna 15 meter meet en 116 ton weegt. Klanten uit de hele wereld (oa Krupp uit Duitsland) lieten hun metaal daar testen. 'The Testing Works' ontwikkelde zich tot de pionier op het terrein van kwaliteitscontrole en 'failure analysis'.  De noodzaak werd rampzalig goed aangetoond door de Tay-bridge catastrofe in Schotland (28 december,1879) toen bij Dundee de spoorbrug over de Firth of Tay het begaf en een hele trein 30 meter diep in de rivier stortte. Nota bene: Queen Victoria was een paar weken eerder met de trein over dezelfde brug gereden. 
Testing Works was tot 1965 commercieel operationeel. Nu gaat de grote hydrolische machine nog een paar keer per week aan voor bezoekers zoals ik. Een serieuze staaf ijzer werd klem gezet en op trekkracht getest. Bij ongeveer 16.000 kilo zei die PÁNG, en met een geweldige knal brak het staal in tweeën.  Ontroerend zijn de gepensioneerde vrijwilligers die in hun blauwe overalls, met de oliespuit in de hand, je tekst en uitleg geven tijdens de demonstratie. 

luguber landschap

In Lökken (Denemarken) liggen op het strand restanten van de Atlantic Wall: de enorme sliert bunkers en andere verdedigingswerken die de Duitsers bouwden om de geallieerden te verhinderen op de kust te landen. Wat ze uiteindelijk in juni 1944 wel deden in Normandië.
Dus ook in het noorden van Jutland bunkers, die ooit óp het duin stonden. Maar omdat de zee hier in 80 jaar 100 meter duin heeft weggegeten liggen deze enorme klonten beton als een stel willekeurige dobbelstenen op het strand verspreid. Een stuk of 20, groot en klein, maar allemaal nog vrijwel helemaal intact. Geen betonrot, geen slijtage of scheuren, helemaal compleet.  Opvallend.

Verrassende ontmoeting in Japan

Museum Voorlinden, geopend in 2016 en door velen inmiddels bezocht, heeft The Swimming Pool van Leandro Erlich (1973) in de vaste collectie en schrijft daarover op het web “Erlich ontwierp zijn Swimming Pool speciaal voor Museum Voorlinden”. Ik was daarom verrast toen ik vandaag tijdens mijn trip door Japan (hoera!) in Kanazawa, in het 21st Century Museum of Comtemporary Art, plotseling stuitte op The Swimming Pool van Leandro Erlich. Dat wringt met wat Voorlinden schrijft. Hoe zit dat?
Wikipedia zegt: “In 2008 Leandro Erlich created The Swimming Pool installation which was on display at MoMA Psl in Queens (NY) and is now on permanent display at the 21st Century Museum of Contemporary Art in Kanazawa, Japan.”
Eerder deze week zag ik in Tokio het Vrijheidsbeeld, zoals we dat kennen uit New York. Op de plaquette voor het beeld staat heel correct: “Statue of Liberty (replica)”.

Serra opnieuw

Een kort bezoek aan Bilbao bracht ons natuurlijk in het Gugenheimmuseum. Prachtig, prachtig, zo'n enorm gebouw, met enorme zalen. Zelden zulke grote museumzalen gezien. En met de glazen lift op en neer is een sensatie.
Maar het tentoongestelde viel een beetje tegen. Veel van dat overbekende werk uit de jaren 60-70. Een veilinghal met muurvlakken in kleur, door Sol LeWitt. Toe maar, daar word ik niet opgewonden van.
Waar ik me op verheugde was Serra. De grote Serra instalatie in museum Voorlinden had een verpletterende indruk gemaakt, Wat een sensatie om erin te lopen en je gevoel voor ruimte en tijd een beetje te verliezen.  Nou, in Gugenheim een hele zaal met Serra's . Dat belooft wat.
Maar te is nooit goed. Het was te veel. Zeven van die kolossale doolhoven op een rij is te veel, ze gaan op elkaar lijken en de sensatie vlakt af. Jammer. Maar ze staan er en je neemt ze niet mee, onder je arm. 

Het Museo de Bellas Artes de Bilbao maakte alles weer goed. Wat een mooi, goed verzorgd en rijk museum is dat. Met als bijzonderheid dat ze het aandurven in iedere zaal een iconisch 'oud' werk (17e, 18, evt 19e eeuws) te combineren met iets hedendaags. Je voelt dat er een relatie is tussen de twee, in thema, in kleurgebruik, in materiaalgebruik of hoe dan ook. Je gaat erover nadenken en het wordt steeds sterker en intenser. En dan ga je naar beide werken anders kijken, althans zo gebeurde het mij. Een aanrader. 

Als toegift hadden we nog het Museo de Arte Sacro de Bilbao met oude religieuze Biskajische kunst. Ik heb het helemaal niet op de Roomse kerk, maar een meter hoog beeld uit de 15e eeuw van een net geboren kindje Jezus dat in de armen van Maria met boze blik en vermanende vinger de wereld inkijkt is altijd raak. We waren urenlang de enige bezoekers. Goddelijk.

Foto:  Serra zaal in het Gugenheimmuseum

zwemmen in een wak

Vandaag voor het eerst een laag(je) ijs op ons Buiten-IJ.

De gewenning om wekelijks een paar keer te zwemmen, ook als het kouder wordt, deed me besluiten een wak te slaan en er in te duiken. 
Dat lukte dus maar je hebt -eenmaal in het water- maar een wens en dat is:  ER UIT, NU !!

Foto: José Fernanda Revides  (vanaf een gladde steiger) 

workshop fotografie

4 en 11 september was er de workshop fotografie, georganiseerd door het onvolprezen IJburgse cultuurcentrum Factor IJ.
Als altijd achterdochtig en gewapend tegen een grote bak gewouwel, heb ik wel degelijk genoten en veel opgestoken.  Het was heel goed.
Joris van Egmond en Arno Bosma legden in twee keer drie uur goed uit niet bang te zijn en wat een foto spannend maakt. En hup, de straat op met je dure camera of je iPhone, op zoek naar het decisive moment. 

Ik heb twee foto's ingeleverd, beide gemaakt in het net opgeleverde Sluishuis, een architectonisch hoogstandje aan de kop van Steigereiland.  De trapscene werd gekozen en tentoongesteld in Factor IJ. De ander, van dat jongetje dat bommetje doet op de binnenhaven, vind ik ook leuk.

Sinead O'Connor

Door gelukkige omstandigheden kon ik dit jaar het Sarajevo Fim Festival bezoeken met 5 collegaleden van Filmclub The Waterboys.
Ik heb 15 films gezien, goede, middelmatige en slechte. Om wat te noemen: Triangle of Sadness van Ruben Ostlund was veel belovend maar werd op 2/3 afgebroken omdat de regen ons uit het openluchttheater verdreef. Die wil ik wel terugzien.  The worst ones  (Les Pires) van Romane Gueret was goed en intrigerend omdat bij deze 'documentaire' over het maken van een film doorlopend onduidelijk was wat was gescript en wat spontaan. 
Wat me nu het meest bijbijft is de film Nothing Compares van Kathryn Ferguson, een docu over de woelige beginjaren van Sinead O'Connor. Deze Ierse zangeres met een formidabele stem vond de strijd die ze streed voor erkenning en rechtvaardigheid belangrijker dan haar carrière. Ze sloeg alle adviezen van muziekbobo's in de wind met als hoogtepunt van dwarsigheid haar aanklacht tegen de Roomse Kerk en alle ellende die onder de gezalfde RK-heiligheid over de wereld en met name Ierland is uitgestort.  Ze verscheurde in 1992 live op de US-televisie tijdens een optreden in Saterday Night Live een foto van de paus en riep 'fight the real enemy'. Totale boycot, uitbanning en isolatie was haar deel, maar 30 jaar later gaat de paus, de zogenaamde onfeilbare plaatsvervanger van God op aarde, dus wel naar Ierland om zijn excuses aan te bieden voor wat onder RK leiding daar allemaal is misgegaan. Het format van de film is niet uitzonderlijk, maar 100 minuten kijken naar zo'n ongelooflijk sterke vrouw deed me veel. Wat een karakter, wat een wilskracht, wat een overtuiging.

Foto:  still uit de YouTube versie van Nothing Compares. 

Albanië

Net een tiendaagse fietsreis door Albanië afgerond, georganiseerd door Cycletours/Sawadee. Ik vond het zwaar fietsen in dit bergachtige land met veel hellingen van 8 tot 10% en heb daarom de twee laatste, zwaarste dagen de fiets laten staan en aan het strand en in de zee doorgebracht. Het moet wel leuk blijven.
Albanië is in mei een prachtig, opvallend groen land, met overal bossen en bloemen en tussen de bergen brede vruchtbare valleien. Er is plenty vers water dat overal en nergens uit bronnen tevoorschijn komt. Kristal helder, koel drinkbaar water. Er is veel te zien, zoals de oude stad Butrint, die van de vierde eeuw BC tot diep in de Ottomaanse tijd in bloei was, met een compleet amfitheater, Romeinse bad- en woonhuizen, heiligdommen en tempels, you name it. Sinds 1992 Unesco Werelderfgoed.
En Gjirokastër met zijn enorme citadel is ook niet te missen, zij het dat het daar behoorlijk toeristisch is.
Typerend en bekend zijn natuurlijk de talloze bunkers langs de weg die Enver Hoxha die nogal lang, van 1941 tot zijn dood in 1985, leider van de heersende communistische partij was, met hulp van de Chinezen heeft laten aanleggen.
Ons werd fantastisch eten voorgezet. Vooral als het als ‘lokaal’ werd aangekondigd waren er heerlijke verrassingen, met lamsvlees, vis alle soorten groenten van de gril. Bij mij helemaal in de roos was ons diner en overnachting in Guesthouse Farma Sotira, in de woestenij aan de SH75 tussen de plaatsjes Ersekë en Leskovik. Vooral omdat het een verzameling vakantiehuisjes en restaurant was rond een bescheiden maar mooi ingerichte forellenkwekerij, met een enorme toevoer van vers water. Als gediplomeerd viskweker gaat mijn hart dan direct sneller kloppen. Er werd beweerd dat de forellen leven van wat het water biedt en niet worden bijgevoerd, wat ik moeilijk kan geloven. Dan groeien ze namelijk erg langzaam voor onze begrippen. Feit was wel dat ik voor het eerst sinds lang weer een (gegrilde) forel kreeg voorgezet die voortreffelijke smaakte en geen grondsmaak droeg. Kom daar eens om in Nederland.

Verder nog:    betalen doen ze in 'Lek'.  Een euro levert ca. 110 lek op, dus voor het gemak is een lek een eurocent. Van de taal is niets te bakken. Onverstaanbaar. Ieder dorp heeft drie tankstations. Hoe die overleven is een raadsel. Alles is opvallend goedkoop, ongeveer 50% van de prijzen hier. En ze tappen de beste espresso's die je denken kan. Verrukkelijk !

haard

Vier dagen in de Ardèche (Frankrijk) brachten me deze week weer bij de voor mij ideale haard. Ik kom al meer dan 40 jaar in die oude boerderij en ken geen groter genoegen dan dat ik daar in die haard een vuurtje mag stoken. Ook deze keer kreeg ik permissie om te keer te gaan.
Als ik in mijn dromen mijn ideale huis ontwerp zijn er altijd een paar 'musts',  elementen die niet mogen ontbreken.  Zoals een veranda, liefst op het westen. Maar ook zo'n schouw waarin je kunt wonen.  Vuur stoken op tafel hoogte is verslavend.  Het is natuurlijk allemaal heel inefficiënt, alle warmte verdwijnt razendsnel in de schoorsteen, maar daar gaat het even niet om.

Pat Andrea

Vandaag de tentoonstelling in Kasteel Ruurlo (Museum More) bekeken van Pat Andrea. 
Wat een geweldige expositie. Zoveel en zo rijk en wat een fenomenaal werk.
Zo eigen, zo oorspronkelijk en al 50 jaar volkomen eigenzinnig vasthoudend aan zijn eigen handschrift. 
Met beneden in het souterrain een filmpje over hem waarin hij klip en klaar uitlegt hoe hij werkt, en waarom zo en wat hij erbij denkt. Fascinerend, vooral door zijn helderheid. Daar zit nul procent vaagheid bij.  Een genot.

London

Vier dagen naar London onder andere om de Engelstalige folders over the Palenhuis persoonlijk af te leveren en de vertalers te bedanken. Oh wat voelt Amsterdam een dorp als je uren en uren door London fietst en nog de stad niet uit bent.
Op de foto het zicht op St Pauls Cathedral en de City vanaf Blackfriars Bridge, met lage zon en vlak voor de bui.

Richard Serra

Eindelijk een keer naar museum Voorlinden geweest. Het was er druk, naar het schijnt vanwege de tentoonstelling Picasso-Giacometti die daar nu loopt.

Ik viel voor Serra. Wat een overweldigend gebaar. Het dikste staal denkbaar, welvend als een palmenblad. 
En binnen de desorientatie. Een doolhof en alles uit het lood.
Een wonderwereld, het duurt en duurt, je wil dat het nooit eindigt en dan sta ineens weer buiten.

Geweldig